سر درس امامت ۴۷ (علم امام ۷)
- در درس های قبل در خصوص علم غیب امام مطالبی مطرح گردید، اینک ممکن است اشکالی به ذهن برسد مبنی بر اینکه: در برخی از آیات قرآن کریم «علم غیب» به خداوند متعال اختصاص یافته است؛ با وجود این آیات چگونه می توان برای «امام» معتقد به علم غیب شده و این گفتمان را سازگار با منطق قرآن کریم دانست؟
- برخی از این آیات عبارتند از:
الف. انعام، ۵۹: «کلیدهاى غیب فقط نزد خداست، و کسى جز او به آنها علم ندارد.»
ب. نمل، ۶۵: «بگو: در آسمانها و زمین هیچ کس جز خدا غیب نمىداند، و آنان آگاهى ندارند چه زمانى برانگیخته مىشوند؟»
ج. انعام، ۵۰: «بگو: من به شما نمىگویم که خزینهها و گنجینههاى خدا نزد من است، و نیز غیب هم نمىدانم»
- در پاسخ به این اشکال توجه به چند نکته لازم است:
الف. با کمی دقت این اشکال به «علم غیب پیامبران» و «علم غیب افرادی عادی» – نظیر مادر موسی و … – نیز وارد می گردد و اختصاصی به «علم غیب امام» ندارد. بنابراین لازم است آنها نیز به صورت مطلق بی بهره از علم غیب باشند در حالی که بر اساس آیات قرآن – که در درسهای قبلی از نظر گذشتند – بدون شک پیامبران و حتی برخی افراد عادی از علوم غیبی و پنهانی آگاهی داشته اند.
ب. در قرآن کریم آیات دیگری نیز وجود دارند که به صورت صریح علم غیب را برای «غیر خداوند متعال» ثابت دانسته اند نظیر:
«خداوند داناى غیب است و هیچ کس را بر غیب خود آگاه نمىکند مگر پیامبرانى را که [براى آگاه شدن از غیب] برگزیده است.» (جن: ۲۵ و ۲۶)
«خدا بر آن نیست که شما را بر غیب آگاه کند. ولى خدا از میان فرستادگانش هر کس را بخواهد [براى آگاه کردن به غیب] برمىگزیند.» ( آل عمران: ۱۷۹)
این دو دسته از آیات – آیاتی که علم غیب را منحصر به خدا می دانند و آیاتی که آن را برای غیر خدا نیز مطرح می نمایند – منافاتی با یکدیگر ندارند؛ زیرا علم غیب تقسیم می شود به «علم غیب استقلالى» و «علم غیب وابسته» قسم اول اختصاص به خداوند داشته و قسم دوم در غیر خدا نیز ممکن است. بر این اساس اگر انسانهایى بتوانند برخى پردهها را بدرند و رازهایى را بگشایند هرگز سزاوار آن نیستند که به طور مطلق داناى غیب به شمار آیند. (و این مطلبی است که آیات دسته اول به آن اشاره دارند) در عین حال دیگران می توانند در سایه سار وجود الهی به قدر ظرفیت خویش از علم غیب الهی بهره برند (و این مطلبی است که در آیات دسته دوم به آن اشاره شده است.) به این جهت امام على علیه السلام در پاسخ کسى که از اخبار غیبى آن حضرت به شگفت آمده و آن را علم غیب گمان مىبرد فرمود: این نه علم غیب بلکه علمى است که از دارندهى علم غیب آموخته شدهاست. (بحار الانوار، ج ۲۶، ص ۱۰۳)