در بخش های ابتدائی به دنبال پاسخ به یک سوال مهم هستیم. به راستی چگونه امام زمان (عج) قیام می کند و بر ملیون ها انسان در سراسر دنیا پیروز شده و حکومت های رایج در کشورهای مختلف دنیا را تسلیم خود می کند؟ این سوال همراه با یک استبعاد همراه است و پرسشگر، چنین پیروزی بزرگی را بعید می شمرد؛ اما حقیقت این است که با مراجعه به روایت و در نظر گرفتن «ویژگی های قیام» حضرت، این استبعاد از بین می رود و پیروزی امام علیه السلام با لحاظ آن ویژگی ها امری معقول می گردد. اولین ویژگی قیام حضرت «دفعی و ناگهانی» بودن است. در توقیع شریف حضرت آمده است: «همانا امر (ظهور و قیام) ما به طور ناگهانى خواهد بود»[۱]این ناگهانی بودن اجازه فراهم آوری مقدمات توسط دشمنان حضرت را به آنها نمی دهد و از این طریق احتمال پیروزی آن حضرت را افزایش می دهد. ممکن است آن وجود نازنین هنگامی ظهور کند که مستکبران عالم مشغول منازعات و مشکلات فراوان خود هستند و به شدت با آنها درگیر شده اند و هرگز احتمال لزوم مقابله با یک قدرت جهانی که قصد به زیرکشیدن تمام ایشان را دارد در سر نمی پرورانند؛ همین غفلت آنها نقطه حسن استفاده حضرت واقع می شود به گونه ای که می تواند با تکیه به عوامل دیگر، پیروزی خویش را قطعی سازد. به هر روی برای روشن شدن پاسخ سوال مذکور به صورت کامل، لازم است مباحث بعدی نیز دنبال شود. پی نوشت: [۱]  احتجاج، ج ۲، ص ۳۲۶.

سخن در عواملی است که در هنگامه ظهور موجبات پیروزی امام عصر (عج) بر مستکبران و زورگویان عالم را فراهم می آورد. اولین عامل «ناگهانی بودن ظهور» بود که از آن سخن گفته شد اما عامل دوم عبارت است از «یاری به سبب ترس» مقصود این است که بر اساس روایات، خداوند متعال، ترسی از حضرت بر دل دشمنان می افکند که موجب ضعف و فتور آنها و در نتیجه قرار گفتن آنها در لبه پرتگاه سقوط می شود. اساسا یکی از مهمترین عوامل در شکست و پیروزی در میدان های جنگ، عوامل روانی است؛ هنگامی که یک سپاه با نشاط کامل و احساس قدرت در میدان ظاهر شود قدرتی دو چندان می یابد و علیرغم کم بودن نیروی انسانی، ای بسا بر تعداد زیادی پیروز شوند و متقابلا هنگامی که با روحیه شکست خورده و احساس خواری و زبونی نسبت به دشمن و ترس از آنها در میدان حاضر شوند علیرغم کثرت عِده و عُده به شکست نزدیک تر هستند. امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید: «خداوند … مهدى را به سه لشکر تأیید مى‏کند … [که یکی از آنها] رعب و وحشت دشمنان از اوست.»[۱] لازم به ذکر است که این کمک رسانی و امداد از نوع امدادهای غیبی است که خداوند متعال جهت پیروزی به آن حضرت ارزانی می کند. پی نوشت: [۱]  الغیبه نعمانى، ص ۱۹۸.

گذشت که خداوند متعال از طریق «ناگهانی بودن ظهور» و «هراس در دل دشمن» جبهه حق را در آخر الزمان یاری کرده و آنان را به پیروزی نزدیک می کند. یکی دیگر از عواملی که موجبات پیروزی امام عصر (عج) بر مستکبران جهانی را فراهم می آورد «کمک رسانی فرشتگان» است. در جنگ بدر نیز خداوند متعال مسلمانان را با ۱۰۰۰ فرشته یاری نمود[۱] و بر اساس وعده الهی اگر تقوا و صبر عجین سپاهیان اسلام باشد ۵۰۰۰ فرشته به یاری آنها خواهد آمد! این امداد رسانی غیبی برای این است که جبهه حق در قبال ظاهر فریبنده جبهه باطل تقویت شود و علیرغم کمی تعداد بر آنها پیروز گردد. به هر روی از روایات استفاده می شود که یکی از عوامل پیروزی قیام جهانی حضرت صاحب الامر (عج) امداد رسانی فرشتگان است. در روایتى به دو عامل غیبی اخیر اشاره شده و آمده است: «هنگامى که قائم آل محمد ظهور نماید، خداوند او را به وسیله گروه‏هاى فرشتگان … یارى خواهد کرد. جبرئیل، فرشته امین وحى، پیشاپیش آن حضرت و میکائیل سمت راست و اسرافیل سمت چپ او خواهد بود. ترس و رعب به مسافت یک ماه، پیشاپیش و سمت راست و طرف چپش حرکت خواهد کرد و فرشتگان مقرب در کنار او خواهند بود»[۲]. [۱] انفال: ۹. [۲]  بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۴۸.

حکومت سلیمان نبی در قرآن کریم همراه با اموری خارق العاده عجین شده است. او با قدرت الهی خویش توانست جنیان را به استخدام بگیرد و باد و پرندگان و … را برای خویش مسخر سازد.[۱]بهره مندی از همین امور خارق العاده موجب پیروزی های سلیمان شد تا جائی که با احضار کردن تخت ملکه سبا توانست بدون اعمال زور و جنگاوری، بر او و مردمان تحت سلطنتش غلبه پیدا کند.[۲]از برخی روایات می توان این ویژگی را تا حدودی برای امام عصر (عج) نیز استفاده نمود و یکی دیگر از عوامل پیروزی ایشان بر قدرت های مستکر آخر الزمان را «تسخیر طبیعت» دانست. در روایت آمده است: «براى حضرت قائم حتى زمین نیز مهیا و آماده مى‏شود.» (تطوى له الارض)[۳] گویا خداوند به وسیله نیروهایى چون باد و دیگر مظاهر طبیعت، حضرت مهدى (عج) را یارى می رساند. در برخی دیگر از روایت شاهد کمک رسانی و امداد برخی موجودات به ظاهر بی جان نیز به حضرت هستیم؛ در روایتى از امام صادق علیه السّلام آمده است: «… (وقتى) قائم ما مهدى ظهور کند، تمام مشرکان در روى زمین محو مى‏شوند، تا جایى که سنگ به سخن مى‏آید و به مؤمن مى‏گوید: اى مؤمن! درون من کافرى است، مرا بشکن و او را به قتل برسان»[۴] [۱] انبیاء: ۸۱ و ۸۲. [۲] نمل: ۲۰ تا ۴۴. [۳] منتخب الاثر، ص ۴۶۸. [۴]  الغیبه نعمانى، ص ۲۲۹.

بدون شک یکی از عناصر مهم در پیروزی قیام حضرت صاحب الامر (عج) بهره مندی از یاران جان بر کف و خالصی است که قیام جهانی آن حضرت را رقم می زنند. شناخت وضعیت و حالات آنان از دو جهت قابل اهمیت است جهت اول «فایده علمی» است زیرا این شناخت ما را در ارائه تصویری کلی از مردمان عصر ظهور و شرایط حاکم بر آن زمانه یاری می کند؛ جهت دوم اما «فایده عملی و اخلاقی» است زیرا این شناخت می تواند الگو و سر مشق سازنده ای برای ما باشد تا در این زمان با ایجاد اوصاف و ویژگی های آنان در خود، بتوانیم خویشتن را به مرز یاوران حقیقی حضرت صاحب الامر (عج) نزدیک کنیم. بر اساس روایتی از امام صادق علیه السلام[۱] اوصاف بیان شده در آیه ۵۴ سوره مائده ناظر به «یاوران امام مهدی» در عصر ظهور است؛ در ادامه ابتدا این اوصاف را در آیه شریفه بیان می کنیم و پس از آن به سایر اوصافی که در برخی از روایات تشریح شده اند خواهیم پرداخت. خداوند متعال در این آیه می فرماید: «سَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّهٍ عَلَى الْمُؤْمِنینَ أَعِزَّهٍ عَلَى الْکافِرینَ یُجاهِدُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَهَ لائِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیم؛ خدا به زودى گروهى را مى‏آورد که آنان را دوست دارد، و آنان هم خدا را دوست دارند در برابر مؤمنانْ فروتن‏اند، و در برابر کافرانْ سرسخت و قدرتمندند، همواره در راه خدا جهاد مى‏کنند، و از سرزنش هیچ سرزنش کننده‏اى نمى‏ترسند. این فضل خداست که به هر کس بخواهد مى‏دهد و خدا بسیار عطاکننده و داناست.» [۱] ر.ک: الغیبه (نعمانی)، ص ۳۱۶.

«خداوند آنان را دوست دارد» مطابق آیه سوره مائده، این اولین ویژگی یاران امام زمان (عج) در عصر ظهور است. در انسانها محبت از سنخ کشش و جاذبه درونی است گویا انسان گمان می کند که با وجود شخصی یا چیزی به کمالی می رسد؛ به همین دلیل آن چیز برای او جاذبه پیدا می کند و بر اثر کششی درونی به آن محبت می ورزد. بدون شک محبت کردن خداوند متعال به این معنا نیست یعنی نمی توان برای او کشش و جاذبه درونی تصور نمود زیرا این معنا نوعی نقص محسوب می شود و خداوند عالم از هر نقصی مبراست. بنابراین مقصود از محبت داشتن خدا «داشتن آثار محبت های عادی» است. توضیح اینکه ما هنگامی که به چیزی جاذبه درونی یافتیم به آن محبت می ورزیم و در نتیجه آثاری از ما نظیر کرم و فضل و بخشش و … بروز می کند و گویا برای آن چیز حسابی ویژه باز می کنیم و آن را از دیگران متمایز می سازیم. محبت خداوند به بندگانش نیز از همین سنخ است یعنی خداوند متعال به برخی از بندگانش فضل و کرامت ویژه ای را متوجه می سازد و آنها را در محدوده ای خاص و متمایز از دیگران قرار می دهد در این هنگام گفته می شود: «خداوند نسبت به این بندگان محبت دارد.»[۱] باید توجه نمود که محبت خداوند متعال ملاک دارد و بی حساب و کتاب نیست! ملاک محبت ورزیدن خدا در قرآن بیان شده است: «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونی‏ یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ؛ ای پیامبر بگو: اگر خدا را دوست ‏دارید، از من پیروى کنید تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد.»[۲] آری ملاک محبت خدا «تبعیت» است بنابراین اولین ویژگی اصحاب قائم (عج) این است که آنها «بندگانی مطیع و تابع خدا» هستند و بر اثر این تبعیت خداوند حسابی ویژه برای آنها باز کرده و آنها را دوست می دارد. امید که ما نیز در این ویژگی همراه با اصحاب آن حضرت باشیم. [۱] ر.ک: راه روشن، جلد۸، ص۸۳. [۲] آل عمران: ۳۱.

«آنان خداوند را دوست دارند» این ویژگی دوم اصحاب قائم (عج) در زمانه ظهور است که در آیه سوره مائده بیان شده است. محبت هنگامی به کمال می رسد که رابطه ای دو طرفه باشد؛ بندگان خوب خدا او را از صمیم قلب دوست دارند، جاذبه ای از درون آنها را به سمت ذات الوهی می کشاند و مشعوف این جذبه روزگار می گذارانند. خداوند از منظر ایشان «جایگاهی ویژه» دارد که هیچ حقیقت دیگری در آن جای نمی گیرد و این نتیجه محبت زائد الوصف آنها به خداست. متقابلا خداوند نیز هر چند جاذبه درونی برای او تصور ندارد اما حساب ویژه ای برای این بندگان محب باز می کند و آنها از خواص خویش قرار می دهد. همانطور که «محبوب خدا شدن» ملاک دارد، «محب خدا شدن» نیز ملاک دارد و این دو ملاک در یک حقیقت خلاصه می شوند که عبارت است از «تبعیت و بندگی در آستان الهی»؛ این مهم در آیه سوره آل عمران بیان شده است آنجا که می فرماید: «اگر خدا را دوست دارید از من تبعیت کنید تا خدا نیز شما را دوست بدارد.»[۱] آری تبعیت از شرع و قوانینی که پیامبر اکرم و جانشینان برحق او فرو فرستاده اند، نه تنها نشانه «دوست داشتن خدا» است بلکه ملاک «دوست خدا شدن» نیز هست و اصحاب قائم (عج) در سایه سار این تبعیت تام از امام خویش به هر دو فخر دست می یابند، هم محبوب خدا می گردند و هم محب او. [۱] آل عمران: ۳۱.

«در مقابل مومنان خاضع هستند» این سومین ویژگی اصحاب قائم (عج) در زمانه ظهور در آیه سوره مائده است. خضوع و خشوع گوهری است که انسان را شبیه به بهترین های عالم یعنی اصحاب امام عصر (عج) می کند. در روایتی آمده است که خداوند به موسی بن عمران فرمود: «تو را بدان سبب به پیامبری بر گزیدم که در میان همه مردم، کسی متواضع‌تر از تو نیست.»[۱]از این رو معلوم می شود تواضع اهمیت ویژه ای در انتخاب اولیاء الهی دارد چرا که از اصحاب قائم (عج) تا برخی از پیامبران، وجود این صفت به عنوان یک ملاک و مشخصه محسوب شده است. نکته بسیار مهمی که در این آیه مطرح شده است «مرز تواضع» است؛ تواضع در مقابل هر شخصی پسندیده نیست بلکه در مقابل مومنان امری اخلاقی شمرده می شود و الا تواضع در مقابل جماعت کفار و متکبران امر پسندیده ای نیست چنانچه در روایات نیز به این مساله اشاره شده است.[۲] آری اصحاب قائم (عج) کسانی هستند که در مقابل مومنان فخر فروشی نکرده و خویشتن را برتر و بالاتر محسوب نمی کنند؛ به راستی فضل والائی است «یاور قائم بودن» و در عین حال تکبر نکردن و تواضع نمودن و چه فرومایه اند کسانی که از این جایگاه بلند فرسنگها فاصله دارند اما در عین حال در مقابل خلق خدا فخر می فروشند و تکبر می ورزند. پی نوشتها: [۱] بحار الانوار، ج ۱۳، ص۷. [۲] مجموعه ورّام، ج ۱، ص ۲۰۱.

زندگی مسالمت آمیز رهاورد حیات مسلمانانه است؛[۱] مسلمان بی جهت بر حقوق دیگران ـ حتی نامسلمانان ـ تجاوز نمی کند. این آموزه اسلامی نه تنها در بین نامسلمانان بلکه در بین خود مسلمانان نیز در طول تاریخ غریب مانده است و همواره ادیان و مذاهب با یکدیگر سرسازگاری نداشته اند. چه جنگ های خونین دینی ـ مذهبی که تاریخ به خود ندیده است و چه جنایتهای هولناکی که بین صاحبان ادیان و مذاهب به وقوع نپیوسته است! امروزه نیز بزرگترین جنایت ها از دل تفکر «تکفیر» و مباح شمردن خون دیگران، هر روز در دنیا در حال وقع است. در حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) تفکر خبیث تکفیر و حلال شمردن خون دیگران از بین خواهد رفت؛ «ابى بصیر مى‏ گوید: به امام صادق علیه السّلام گفتم: در دوره حضرت مهدى (عج) با اهل ذمه (یهود و نصارا) چگونه رفتار مى‏ شود؟ فرمود: «با آنان از سر آشتى و مسالمت رفتار مى‏ کند؛ همان‏گونه که پیامبر صلى اللّه علیه و آله با آنان از سر مسالمت رفتار کرد»[۲] آری رعب و وحشتی که امروزه سرکردگان داعشی و دیگر عناصر خبیث وهابی با اعمال ترور و کشتار و خونریزی در دل مسیحیان و یهودیان نشانده اند با ظهور آن رهبر آسمانی پایان می پذیرد. پی نوشتها: [۱] ر.ک: نهج البلاغه نامه ۵۳. (… فَإِنَّهُمْ صِنْفَانِ إِمَّا أَخٌ‏ لَکَ‏ فِی‏ الدِّینِ‏ وَ إِمَّا نَظِیرٌ لَکَ فِی الْخَلْق‏) [۲] بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۸۱.  

  آیا در حکومت امام زمان (عج) مسیحیان و یهودیان و دیگر ادیان غیر مسلمان که بر نامسلمانی خود باقی می مانند بر علیه اسلام اقدام نخواهند کرد؟ پاسخ به این سوال روشن است؛ در عصر ظهور که عقل ها به کمال می رسند و غبار اتهام از چهره دین ناب محمدی برداشته می شود همه جهانیان شیفته اسلام می شوند و به دایره مسلمین با میل و رغبت و انتخاب آزاد داخل خواهند شد و عده اندکی که از سر عناد خورشید اسلام را انکار می کنند اقبالی نخواهند داشت و قدرتی برای مقابله با اسلام ندارند. در تفسیر آیه شریفه:  «اوست خدائى که رسول خود را با دین حق به هدایت خلق فرستاد تا بر تمام ادیان عالم تسلّط و برترى دهد هرچند کافران ناراضى و مخالف باشند»[۱] از امیر المؤمنین (ع) روایت شده است که فرمود: «آیا خداوند مصداق این آیه را اکنون آشکار ساخته است؟ هرگز، سوگند به کسى که جانم بدست اوست (در عصر ظهور قائم عج) هیچ آبادى نمى‏ماند مگر اینکه هر صبح و شام در آن شهادت به وحدانیت خدا و رسالت محمدى (ص) بدهند»[۲] از ابن عباس نیز روایت شده است که گفت: «هیچ یهودى و نصرانى و یا پیرو دینى نمى‏ماند مگر آنکه به اسلام گرایش پیدا مى‏کند. تا اینکه جزیه (مالیات سرانه) برداشته شود و صلیب شکسته و خوک کشته مى‏شود و آن مصداق فرموده خداوند است که: «اسلام را بر تمام ادیان جهان پیروز مى‏گرداند هرچند کافران ناراضى و مخالف باشند» و این امر در زمان قیام قائم (ع) پدید مى‏ آید»[۳] در اینجا اشکالی به ذهن می رسد که در بخشهای بعدی بررسی خواهد شد. [۱] توبه: ۳۳. [۲] محجّه بحرانى ص ۸۶. [۳] همان، ص۸۷.

در بخش قبل روایاتی بیان شد که دلالت بر انتشار وحدانیت خدا و رسالت پیامبر اسلام (ص) و از بین رفتن جزیه و شکسته شدن صلیب و … داشت. ممکن است گفته شود روایات پیش گفته دلالت بر برچیده شدن بساط کفر دارد نه اینکه کفار باقی می مانند اما نمی توانند اقدامی بر علیه اسلام انجام دهند. باید گفت اثری از یهود و نصاری باقی نمی ماند نه اینکه در اقلیت در می آیند و از قدرت می افتند و توان مواجهه با اسلام را ندارند. حقیقت این است که ظاهر این روایات و بسیاری از روایات دیگر همین است اما در مقام جمع بندی، نتیجه در کنار هم قرار دادن این روایات متعدد «بقای کافران غیر شورش گر» و «زندگی مسالمت آمیز با ایشان» است نه «نابودی کفر و نامسلمانی». امام باقر علیه السّلام فرمود: «صاحب امر، مهدى نامیده شده به جهت آن‏که تورات و سایر کتاب‏هاى آسمانى را از غارى که در انطاکیه واقع شده خارج مى‏کند و بین اهل تورات به تورات و اهل انجیل به انجیل و اهل زبور به زبور و اهل قرآن به قرآن حکم خواهد کرد».[۱] این مدعا را در بخشهای بعد بیشتر توضیح می دهیم. پی نوشت: [۱] الغیبه (نعمانى)، ص ۱۲۵.  

بر اساس آنچه بیان شد می توان از روایات دو معنای به ظاهر متعارض و ناسازگار را برداشت نمود: الف. در عصر ظهور کفار نابود می شوند و تمامی مردم جهان در دایره مسلمانان داخل می شوند. ب. در عصر ظهور کفار در اقلیت قرار می گیرند و قدرتی برای مقابله با اسلام نخواهند داشت. هر دو احتمال شواهدی از روایات دارند اما به نظر می رسد احتمال دوم احتمال صحیح است یعنی اینگونه نیست که افراد به اجبار در اسلام داخل شوند بلکه اکثریت با دیدن جاذبه های اسلام از روی انتخاب آزاد و عاقلانه اسلام را می پذیرند و اقلیت محدودی اینچنین نمی کنند بلکه بر عناد خود باقی می مانند اما قدرتی برای مقابله با اسلام و حکومت اسلامی حضرت ندارند. شاهد ترجیح این احتمال دو آیه از آیات قرآن کریم است: در آیه اول خداوند متعال می فرماید: «هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُون‏؛ اوست که پیامبرش را با هدایت و دین حق فرستاد، تا آن را بر همه ادیان پیروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند.»[۱] در ذیل این آیه روایات متعددی وارد شده است و مصداق آن را «حکومت عدل امام زمان» (عج) معرفی کرده است.[۲] با توجه به مفاد همین آیه می بینیم که در آن سخن از «نابودی مشرکان» نیست بلکه سخن از «غلبه مسلمانان بر مشرکان» و مغلوب شدن مشرکان است. در انتهای آیه تعبیر «و لو کره المشرکون» دلالت دارد بر اینکه مشرکان باقی می مانند اما قلبا راضی به پیروزی اسلام نیستند! آری ایشان که در اقلیت فرو می روند و جماعتی مغلوب می شوند توان مقابله با اسلام را نخواهند داشت. پی نوشتها: [۱] توبه: ۳۳. [۲] ر.ک: تفسیر «نو الثقلین» و «البرهان»، ذیل آیه شریفه.

تکامل عقل در عصر ظهور ۴۸ در روایت معروفی آمده است: «اذا قام قائمنا وضع یده على رؤوس العباد فجمع به عقولهم و اکمل به اخلاقهم‏؛ چون قائم ما قیام کند، دستش را بر سر بندگان مى‏گذارد و عقول آنان را متمرکز و جمع ساخته و اخلاق‏شان را کامل مى‏کند.»[۱]بر اساس این روایت حضرت برای بشری «عقل کامل» به ارمغان می آورد و عقلی را که در امور واهی مشغول شده است جمع و متمرکز می سازد و اخلاق بشریت را به کمال می رساند. در توضیح این روایت باید به این نکته توجه نمائیم که اساسا تنها علت «تحقق اخلاق» در بستر جامعه، بهره مندی از عقل است، عقل ریشه رعایت تمامی اصول اخلاقی است و بی عقلی و جهل سر منشاء تمام مفاسد اخلاقی فردی و اجتماعی است. این نکته مهم در روایت فراوانی مورد اشاره قرار گرفته است.[۲] در مقام سنجش میزان اخلاقی محوری یک فرد و یک جامعه هرگز نباید تنها به مظاهر دینی ـ مثل اقامه نماز و روزه و حجاب و … ـ بسنده کرد بلکه به تعبیر روایات لازم است میزان بهره مندی افراد از قوه عقل را مهمترین ملاک قرار داد.[۳] آری این مهمترین ملاک در عصر ظهور بیشترین بروز را می یابد. امید است که این ایام فرخنده را درک نمائیم. [۱] الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۸۴۱. [۲] مفصل ترین روایت در این خصوص حدیث شریف جنود عقل و جهل است. ر.ک: کافی، ج ۱، ص ۱۳. [۳] ر.ک: الکافی، ج۱، ص ۱۲.

«دخالت تکوینی امام در تکامل عقل بشر»کامل عقل در عصر ظهور۴۹ در روایت پیش گفته امام صادق علیه السلام فرمود: «چون قائم ما قیام کند، دستش را بر سر بندگان مى‏گذارد و عقول آنان را متمرکز و جمع ساخته و اخلاق‏شان را کامل مى‏کند»[۱]اینک سوال این است: حضرت چگونه این کمال عقلی را محقق می سازد؟ چگونه عقل پراکنده بشر را در مسیر صحیح متمرکز می نماید؟ در پاسخ دو احتمال وجود دارد که البته می توان به هر دو نیز معتقد شد و هیچ یک نافی دیگری نیست. احتمال اول دخالت تکوینی امام زمان (عج) است به این معنا که حضرت با قدرت الهی که دارد به صورت معجزه وار کمال عقلی را برای مردم به ارمغان می آورد. آری او حجت خداست و نظام تکوین به اذن پروردگار عالم از طریق او تدبیر می شود[۲] بنابراین هیچ منعی ندارد که با اعمال قدرت الهی و به صورت اعجاز عقل های پراکنده مسلمین را متمرکز در مسیر عبودیت و بندگی نماید. ممکن است تعبیر «دست قرار دادن روی سر بندگان» نیز به همین معنا (دخالت تکوینی معجزه گونه) باشد نه اینکه حضرت بر سر تک تک افراد به صورت فیزیکی دست بکشند بلکه به این معنا که با تصرف تکوینی خود در خلقت انسانها دخالت کرده عقلی کامل و جامع به آنها عنایت کنند. [۱] الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۸۴۱. [۲] چنانچه در زیارت جامعه کبیره می خوانیم: «بکم فتح الله و بکم یختم و بکم ینزل الغیث.»

«ارائه حکمت و برهان برای تکامل عقل بشر»تکامل عقل در عصر ظهور۵۰ صرف نظر از امکان دخالت تکوینی امام در تکامل عقل بشر، احتمال دیگری نیز در این عرصه وجود دارد. امام در زمانه ظهور نه تنها تکوینا عقل بشر را به کمال می رساند بلکه با ارائه مقدمات تکامل عقلی نیز این مهم را به حقیقت مبدل می سازد. آری امام از طریق یاران جان برکفی که دارد با ارائه حکمت و برهان و روشنگری عمومی و از بین پردن پرده های جهل به تکامل عقل بشر کمک می کند. برای مثال امروزه در خصوص مساله حجاب بسیاری از افراد دچار «جهل» هستند و فلسفه آن را نمی دانند؛ ضرورت لزوم این پوشش خاص برای بانوان، حتی در هوای گرم تابستان، امری است که بسیاری از آنها در قبال آن اعتراف به جهل می کنند اگر در اطراف خود به دقت بنگریم بسیاری از اموری که خود و دیگران به آن مبتلا هستیم ریشه در همین «جهل» دارد و این مساله در روایات نیز مورد توجه قرار گرفته است.[۱] امام در حکومت عدل خود با اقدامات فرهنگی لازم این جهل ها را از بین می برند و عملا به تحقق عقل ورزی کمک می کنند. [۱] «ألجهل‏ معدن‏ الشّرّ» غرر الحکم، ص ۴۱.

«شکوفائی عقل با رواج برهان»تکامل عقل در عصر ظهور۵۱ همه شنیده ایم که امام زمان (عج) زمین را پر از عدل می کند اما شاید کمتر شنیده باشیم که آن حضرت زمین را پر از برهان نیز می کند. در روایت آمده است: «یملاء الارض عدلا و قسطا و نورا و برهانا؛ (مهدى) زمین را از عدل و نور و برهان آکنده مى‏سازد»[۱] برهان همان مقدمه ای است که عقل بشر را به کمال می رساند و جهل را از وجود او پاک می کند. آری حضرت با ارائه برهان های روشن و دلایل آشکار و پر کردن عالم از این براهین، در قبال هر بی اخلاقی می ایستد و دفاعی روشن و متقن از آن ارائه می کند و از این طریق با از بین بردن جهل، مردم عالم را به کمال عقلانی و در نتیجه زندگی اخلاقی می رساند. از پیامبر صلّى اللّه علیه و آله نقل شده است: «نهمین (امام از فرزندان حسین) قائم است که خداوند به دست او پس از (دوران) ظلم، سرزمین تاریک (زندگى) را نورانى و روشن مى‏کند و از عدل آکنده مى‏سازد و پس از (دوران) جهل و نادانى، علم و دانایى را فراگیر مى‏کند…»[۲] [۱] احتجاج طبرسى، ج ۲، ص ۲۹۱. [۲] کمال الدین، ج ۱، ص ۲۶۰.

«پیشرفت علوم تجربی»تکامل اخلاق در عصر ظهور۶۵ هر چند وظیفه اصلی پیامبران الهی پرداختن به جزئیات علوم تجربی نبوده و بشر خود می توانسته است بسیاری از این امور را کشف کند اما در عین حال برخی از ایشان آورده هائی از علوم تجربی نیز برای بشر داشته اند. توصیه های دقیق طبی توسط پیامبران مختلف (علیهم السلام) و آموختن خیاطى توسط حضرت ادریس و کشتى‏ سازى و نجّارى توسط حضرت نوح و زره‏سازى بوسیله حضرت داوود و سلیمان‏ برخی از همین علوم هستند. به هر روی روایت معروف بخش قبل، پرده از پیشرفت چشمگیر «علومی که پیامبران آورده اند» در عصر غیبت بر می دارد و می توان این پیشرفت را در حوزه «علوم تجربی» نیز دانست چنانچه ممکن است این معنا از برخی دیگر از روایات نیز استفاده شود؛ برای مثال از امام صادق (ع) منقول است که فرمود: «در زمان قائم شخص مؤمن در حالیکه در مشرق بسر مى‏ برد، برادر خود را که در مغرب است دیده و نیز آنکه در مغرب است برادر خویش را در مشرق خواهد دید»[۱]و نیز فرمود: «چون قائم ما قیام نماید خداوند گوش و چشم شیعیان ما را چنان تقویت مى‏کند که بین آنها و امام (ع) پست و پیک وجود نداشته باشد بگونه‏ای که وقتى امام با آنها سخن مى‏ گوید آنان مى‏شنوند و او را مى‏بینند و امام در جایگاه خود قرار دارد»[۲]قاعدتا این رفتارهای عمومی از شیعیان را نمی توان «معجزه» محسوب نمود؛ زیرا معجزه مختص به اولیاء الله است نه عموم مردم، بنابراین به نظر می رسد این رفتارها مرهون پیشرفت چشمگیر علوم تجربی شکل می گیرند. [۱] بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۹۱. [۲] بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۳۶.

«گسترش علوم»تکامل اخلاق در عصر ظهور۶۴ دانش های بشری پیشرفت چشمگیری در تاریخ خود ثبت کرده اند. سیر پرشتاب حرکت این دانش ها به میزانی است که حتی پیش بینی در خصوص آنها امری بعید شمره می شود. برای مثلا هیچ کس نمی داند دانش تجربی خاصی مثل «شیمی» ده سال دیگر در چه نقطه ای ایستاده و چه کشفیاتی جدیدی را به ارمغان خواهد آورد. صرف نظر از علوم تجربی علوم انسانی و علوم الهیاتی نیز پیشرفت های قابل توجهی داشته اند و برای نمونه جایگاه و گستردگی علومی مثل تفسیر و کلام و فقه و … با جایگاه آنها در چندین قرن پیش قابل مقایسه نیست. در زمانه ظهور دانشهای بشری سیر برق آسائی پیدا کرده و به یکباره چندین برابر می شوند. امام صادق (ع) مى‏فرماید: «دانش بیست و هفت حرف (شعبه و شاخه) است و مجموع آنچه پیامبران آورده‏اند دو حرف است و مردم تا آن روز بیش از آن دو حرف را نمى‏دانند و چون قائم قیام کند بیست و پنج حرف بقیه را برون آورده و در میان مردم منتشر مى‏سازد و بدین‏سان مجموع بیست و هفت جزء دانش را نشر مى‏دهد»[۱]هر چند این روایت ناظر به علومی است که پیامبران آورده اند اما نمی توان آن را شامل «علوم تجربی» محسوب نکرد زیرا خود پیامبران نیز آورده هائی در علوم تجربی داشته اند. در بخش بعد این نکته بیشتر تشریح می شود. [۱]  بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۶.

«احیای سنت پیامبر (ص)»تکامل اخلاق در عصر ظهور۶۳ امیرالمونین علیه السلام، در بستر بیماری، هنگامی که از ضربه ناجوانمردانه ابن ملجم با فرقی شکافته مهمترین وصایای خویش را بیان می کردند فرمودند: «اما سفارشم به شما: خداست پس چیزى را با او شریک قرار ندهید، و محمّد صلّى اللّه علیه و آله است پس سنّت او را ضایع نکنید. این دو ستون را برپا نگاه دارید، و این دو چراغ را بیفروزید»[۱] حضرت برای اسلام دو ستون و دو چراغ بیان می کنند، این دو را ستون می خوانند زیرا بدون آنها اسلام متزلزل می شود و چراغ می دانند زیرا بدون وجود آنها مسیر هدایت تیره و تار خواهد شد. مردمان زمانه ما عاملان خوبی به این وصیت نیستند و در حق حقیقت توحید و سنت رسول الله (ص) اجحاف می کنند. در زمانه ظهور با طلوع آن خورشید جهان افروز «توحید» رونقی تازه می یابد و «سنت» رسول زنده می شود. در روایت آمده است: « [مهدى‏] بر طبق سنت رسول خدا صلى اللّه علیه و اله رفتار مى‏کند و آنچه از نشانه‏هاى گذشته باشد، از میان مى‏برد؛ همان‏گونه که پیامبر صلى اللّه علیه و اله نشانه‏هاى جاهلیت را از بین برد. پس از ریشه‏کن ساختن بدعت‏ها، اسلام را از نو پیاده مى‏کند».[۲] [۱] نهج البلاغه، خطبه ۱۴۹. [۲] بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۵۲.

«رواج حکمت در بین مردم»تکامل اخلاق در عصر ظهور۶۲ انسانها برای گوشه محدودی از این دنیای فانی چه خونها که نریخته و نمی ریزند. بزرگترین جنایت های بشری در طول تاریخ، مربوط به همین منازعاتی است که در خصوص گوشه محدودی از دنیا ـ نظیر بخشی از یک سرزمین و یا مقداری ثروت و … ـ شکل گرفته است. در نگاه قرآن کریم دنیا و تمام دارائی های آن «متاعی اندک»[۱] است که طبیعتا نزاع بر سر آن عاقلانه نیست. حال همین قرآن که تمام دنیا و آنچه در آن است را قلیل می شمارد «حکمت» را «خیر کثیر» محسوب می کند! مقایسه این دو (حکمت که کثیر است و دنیا که قلیل است) به راحتی اهمیت «حکمت» را نمایان می سازد. حکمت به معنای «انجام کار محکم» است و دارنده آن به افعال لغو و بیهوده تن نمی دهد بلکه هر چه می کند دارای پشتوانه است و از سرچشمه حکمت نشات گرفته است. فزونی کارهای بیهوده در زمانه ما دلیل روشنی بر «نبود حکمت» در این زمانه است اما در عصر ظهور این خیر کثیر به برکت حضرت ولی عصر (عج) بین مردم رایج می گردد چرا که در روایت وارد شده است آن وجود نازنین بدون استثناء نمودن بخشی از مردم «به همه مردم، حکمت می آموزد»[۲]و این خیر کثیر را بین ایشان منتشر می کند. [۱] نساء: ۷۷. [۲] الغیبه (نعمانی)، ص ۲۳۸، ح ۳۰.

«کیفیت تحقق عدالت»عدالت ورزی در عصر ظهور۶۶ همه می دانیم که امام زمان (عج) هنگامی که زمین پر از ظلم شده است ظهور می کند و آن را از حقیقت عدالت لبریز می گرداند. سوالی که در این بخش و بخشهای دیگر به دنبال تبیین آن هستیم این است: چگونه امام زمان عدالت جهانی را مستقر می سازد؟ کیفیت تحقق این عدالت که مطلوب و محبوب همه آزادی خواهان بشریت است چگونه است؟ در پاسخ لازم است به این نکته توجه کنیم که امام علیه السلام وارث همه انبیای الهی علیهم السلام است و روش او در تحقق عدالت، جامع تمام روشهائی است که آنها دنبال کرده اند. او با به کارگیری این روشها گویا در قامت همه انبیا ظاهر می شود تا همانطور که آنها در زمان خود عدالتی نسبی محقق ساختند او به تحقق عدالت مطلق اقدام نماید. در روایت امام صادق علیه السلام می خوانیم: «آقاى ما قائم، تکیه به خانه خدا میدهد و میگوید: الا اى اهل عالم! هر کس میخواهد آدم و شیث را ببیند، بداند که من همان آدم و شیث هستم، هر کس میخواهد نوح و پسرش سام را ‏بیند بداند که من همان نوح و سام میباشم، هر کس میخواهد ابراهیم و اسماعیل را بیند، بداند که من همان ابراهیم و اسماعیل هستم هر کس میخواهد موسى و یوشع را بیند بداند که من همان موسى و یوشع هستم. هر کس میخواهد عیسى و شمعون را بیند، بداند که من همان عیسى و شمعون هستم. هر کس میخواهد محمد و امیر المؤمنین (صلوات اللَّه علیهما) را بیند، بداند که من همان محمد و على هستم، هر کس میخواهد حسن و حسین را بیند، بداند که من همان حسن و حسین میباشم. هر کس میخواهد امامان اولاد حسین را بیند، بداند که من همان ائمه اطهار هستم. دعوت مرا بپذیرید و به نزد من جمع شوید»[۱] پی نوشت: [۱] بحار الانوار، ج ۵۳، ص۹.

«روش امام زمان (عج) همان روش پیامبران (علیهم السلام)»عدالت ورزی در عصر ظهور۶۷ گذشت که امام قائم (عج) در قامت همه انبیا ظهور می کند و تمام برنامه های ایشان و روش تربیتی آنها را سرمشق خود قرار می دهد. انبیائی که هدف از ارسال آنها تحقق عدالت بین عموم مردم بوده است[۱] بنابراین برای اینکه «برنامه کیفیت تحقق عدالت جهانی» توسط امام زمان (عج) را بشناسیم لازم است روشهای پیامبران در تربیت جامعه و تلاش ایشان برای تحقق عدل را دنبال نمائیم. آری با شناخت روش های انبیاء می توانیم به این نکته ازعان کنیم که امام عصر (عج) تمامی آن روش ها را به صورت کامل تر و جامع تری به کار می بندد تا عدالت جهانی مستقر شود. خداوند متعال در سوره مباکه حدید می فرماید: «همانا ما پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو [ى تشخیص حق از باطل‏] نازل کردیم تا مردم به عدالت بر خیزند، و آهن را که در آن براى مردم قوت و نیرویى سخت و سودهایى است فرود آوردیم تا خدا مشخص بدارد چه کسانى او و پیامبرانش را در غیاب پیامبران یارى مى ‏دهند؛ یقیناً خدا نیرومند و تواناى شکست ‏ناپذیر است.»[۲]در این آیه شریفه روشهای تربیتی انبیا در ضمن سه اصل تبیین شده است که در بخش های بعدی به تشریح آنها خواهیم پرداخت. [۱] حدید: ۲۵. [۲] حدید: ۲۵.

«دلایل روشن برای اقامه عدالت»عدالت ورزی در عصر ظهور۶۸ اولین روشی که انبیاء در تحقق عدالت به کاربستند استفاده از دلایل روشن و به تعبیر قرآن «بینات» بوده است. ایشان در گام نخست با جهل مردم مبارزه کردند و آنان را از طریق دلایل و براهین روشن به نور ایمان وارد ساختند و مقدمات تحقق عدالت را فراهم آوردند. مقصود از این بینات در آیه شریفه سوره حدید ـ که در بخش قبل بیان گردید ـ دو چیز است: الف. معجزاتی که انبیاء به عنوان دلیلی بر حقانیت خود از آنها استفاده می کردند.[۱]پیامبران از طریق ارائه معجزه ارتباط خود با علم غیب را برای عموم مردم به اثبات می رساندند و آنان را همدل و همراه خویش می نمودند تا مقدمات تحقق عدالت را در جامعه فراهم سازند. همین سیره در عصر ظهور امام زمان (عح) نیز وجود دارد و ایشان که وارث انبیا است نیز برای اثبات حقانیت خود از معجزات فراوانی بهره خواهد برد.[۲] ب. دلایل عقلی که جهل مردم را از بین میبرد؛ پیامبران برخی دیگر از مردم را با استفاده از دلایل روشن عقلی همراه خویش می ساختند برای نمونه استدلال آنان در نفی بت پرسی مبنی بر اینکه «آنچه ساخته دست خود بشر است شایسته عبادت کردن نیست» و … نمونه روشنی از این دلایل عقلی است. به هر روی در عصر ظهور امام عصر (عج) نیز به کرات از این بیانات برهانی استفاده خواهد شد. تاکید امام عصر بر این چنین دلایل و براهین در بخشهای قبلی تشریح گردید.[۳] به هر روی اولین روش حضرت برای اقامه عدالت جهانی «بهره مندی از دلایل روشن (معجزات و براهین عقلی)» است. [۱] تفسیر نمونه، ج ۲۳، ص ۳۷۱. [۲] برای مطالعه بیشتر، ر.ک: الارشاد، باب ۳۸. [۳] ر.ک: بخش ۴۹.

«ارائه نظام قانونمند برای تحقق عدالت»عدالت ورزی در عصر ظهور۶۹ بدون شک تحقق عدالت در بستر هر جامعه ای، نیازمند بهره مندی از قانونی کامل است که مصالح تمامی افراد را مد نظرقرار داده باشد. همواره تخلف از قوانین از یک سو و اعمال قانون های ناقص و بدون پشتوانه صحیح از سوی دیگر، بستر تحقق بی عدالتی در جوامع را پهن می کنند. بدون شک کامل ترین قوانین، قوانین آسمانی هستند که از طریق پیامبران الهی برای بشر فرستاده شده اند. آیه شریفه سوره مبارکه حدید دومین برنامه پیامبران برای تحقق عدالت را «بهره مندی از شریعت و قانون» می داند و این مهم را با دو لفظ «کتاب» و «میزان» بیان می کند و می فرماید: «به همراه پیامبران کتاب و میزان را فرو فرستادیم تا مردم به اقامه عدالت اقدام نمایند.»[۱] مقصود از کتاب همان «کتب آسمانی» پیامبران الهی است و مقصود از میزان ـ که به معنای «وسلیه اندازه گیری» نظیر ترازو است ـ این است که قانون شرعی پیامبران به وزان یک میزان و ترازو، اندازه های دقیق حقوق اشخاص را در نظر گرفته و از این طریق بستر تحقق عدالت را فراهم می آورد؛ بنابراین مجموعه کتاب و میزان همان «شریعت آسمانی پیامبران» است.[۲] آری چنانچه گذشت در عهد ظهور امام عصر (عج) که وارث تمام انبیاء است حقیقت اسلام ناب محمدی و قانون کاملی که در این شریعت آسمانی بر بشر نازل شده و در بستر زمان مورد غفلت و جهل واقع شده است نمایان می گردد و آن حضرت حقیقت شریعت را زنده می کند و با اعمال دقیق آن، بستر تحقق عدالت در جامعه اسلامی را فراهم می آورد. [۱] حدید: ۲۳. [۲] ر.ک: تفسیر المیزان و نمونه، ذیل آیه شریفه.

«سیطره اطلاعاتی بر تبه کاران»سیره حضرت در حکمرانی و تحقق عدالت جهانی۸۵ امروزه در بسیاری از مراکز تجاری و فروشگاه ها و … با نصب «دوربین مدار بسته» تا مقدار قابل توجهی از دزدی و سرقت و برخی دیگر از تبه کاری ها جلوگیری به عمل آمده است. تبه کاران همواره محیطی را انتخاب می کنند که از این تجهیرات خالی باشد یا اینکه قبل از اقدام این تجهیزات را از کار می اندازند و پس از آن، با اطمینان به تبه کاری مشغول می شوند. هر چقدر قدرت اشراف بر این تبه کاران بیشتر باشد طبیعتا از تحقق این دسته رفتارها جلوگیری به عمل می آید. در عصر ما با وجود پیشرفت چشمگیر تکنولوژی هنوز دستگاههای امنیتی نتوانسته اند اشراف کاملی بر زندگی تبه کاران داشته باشند تا بتوانند به صورت دائمی از ایشان جلوگیری نمایند. در عصر ظهور اما این اشراف به سرحد کمال خود می رسد تاجائی که هیچ تبه کاری احساس امنیت نمی کند و همواره خود را در مقابل چشمان تیز بین عدل حاضر خواهد دید. در روایت آمده است برخی افراد از انجام رفتارهای ناپسند خودداری می کنند زیرا می دانند دیوار آنها را می بیند![۱] شاید باور این دست روایت تا صد سال پیش بسیار مشکل بود اما امروزه با پیشرفت سریع تکنولوژی باور این امور بسیار سهل و نزدیک به واقعیت شده است. [۱] بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۳۹۰.

«خشونت در مسیر خدا»سیره حضرت در حکمرانی و تحقق عدالت جهانی۸۶ در برخی روایات از برخورد های سخت و خشمگین امام زمان (عج) با کافران پرده برداشته شده است. بر قراری حکومت عدل جهانی بدون از بین بردن غده های سرطانی که اجازه انتشار عدالت را نمی دهند میسر نخواهد بود. آری همانطور که یک جراح حاذق برای سالم ماند بدن انسان به کارد دست می برد و برخی غدد را خارج می کند یا حتی برخی از اعضای بدن را قطع می کند؛ آن حضرت نیز برای بقای حیات جامعه عادلانه، دست به شمشیر می برد و غده های چرکین و اعضای غیر قابل مداوا که بقای آنها کل جامعه را به خطر می اندازد از میدان بیرون می کند. از امیر مؤمنان (ع) منقول است که فرمود: «خداوند، ناگاه بوسیله مردى از ما اهل بیت گشایشى (براى مسلمانان) بوجود آورد، پدرم فداى آن فرزند بهترین کنیزان باد … هم اوست که (دشمنان) در مدت هشت ماه بجز شمشیر و کشتار از او چیزى دریافت نخواهند کرد»[۱] و و نیز از امام باقر (ع) روایت شده است که فرمود: «امّا شباهت داشتن مهدى (ع) به جدّ گرامیش رسول خدا (ص) قیام و ظهور او با شمشیر و کشتن دشمنان خدا و رسول او و ستمگران و طاغوت‏هاست وى بوسیله شمشیر و ایجاد ترس در دل دشمنان پیروز مى‏گردد و لشکریان او شکست نمى ‏خورند.»[۲] [۱] شرح نهج البلاغه، ج ۲، ص ۱۷۸. [۲] بحارالانوار،  ج ۵۱، ص ۲۱۸.

«لزوم سرسختی با دشمنان معاند»سیره حضرت در حکمرانی و تحقق عدالت جهانی۸۷ خشونت و ریختن خون دشمنان معاند، روشی است که حضرت ولی عصر (عج) در زمانه ظهور پیش می گیرد.[۱] لازم است در خصوص این سرسختی های حضرت بیشتر تامل کنیم. اگر شخصی با ضربه ای محکم چکمه پای خود را بر روی گنجشک کوچکی فرود آورد و او را له کند تصویری بسیار ظالمانه رقم زده و مستحق سرزنش فراوان خواهد بود. حال اگر همین شخص همان ضربه را با همان چکمه بر سر عقربی بکوبد که در نزدیکی نوزادی است و به سرعت می رود تا او را نیش بزند، هرگز رفتار او را ظالمانه توصیف نمی کنند بلکه او را فردی عادل و مستحق مدح خواهند شمرد. باید دید امام عصر در زمانه ظهور خون چه کسانی را می ریزد؟ آیا خون انسانهای بی گناه و یا غافل که مستضعف بوده اند و امکان هدایت آنها وجود دارد را می ریزد؟ یا خون ستمگران معاندی که به مراتب از عقرب سمی خطرناک تر هستند؟ ستمگرانی که بقای آنها تنها جان یک نوزاد را به خطر نمی اندازد بلکه باعث رواج بیش از پیش ظلم و ستم در سطوح بسیار گسترده تر خواهد شد. پاسخ روشن است خشم او مختص به دشمنان غیر قابل هدایت و لطف و رحمت او جاری و ساری بر سر همگان است. آری نگاه از سر احساس به مساله خونریزی، به صورت کلی، آن را محکوم می کند اما نگاه از سر عقل و تدبر، در برخی موارد این امر را به صورت جدی ضروری می داند. [۱] ر.ک: عصر ظهور، ص ۳۵۱.

«برطرف سازی شک از دل یاران»سیره حضرت در حکمرانی و تحقق عدالت جهانی۸۸ امام عصر (عج) در مسیر تحقق عدالت جهانی، آنچنان با صلابت با کفار غیر قابل هدایت برخورد می کند و آنچنان آنان را از لب تیغ می گذارند که برخی از اصحاب در امام بودن ایشان تردید کرده با خود می پرسند «به راستی چگونه فرزند پیامبر رحمه للعالمین اینچنین دست به خونریزی می زند؟». در برخی از روایات وارد شده است که امام «عهد نامه ای» از ناحیه رسول خدا در دست دارد که به این افراد دچار تردید نشان داده و از این طریق تردید آنان را برطرف می نماید. از امام باقر (ع) روایت شده که فرمود: «مردى از بستگان وى که از لحاظ جسمانى و شجاعت قوى‏ترین مردم، بجز حضرت مهدى است برمى‏خیزد و [و با تردید] مى‏پرسد، فلانی چه مى‏کنى؟ به‏ خدا قسم که تو مردم را همچون گوسفندان از جلوى خود مى‏رانى (یعنى همچون گرگ گله گوسفند را رم مى‏دهی) آیا عهدنامه‏اى از پیامبر خدا (ص) دارى و یا چیز دیگر؟ … آنگاه قائم مى‏فرماید: اى فلان خاموش باش، آرى به خدا سوگند من منشورى از رسول خدا (ص) با خود دارم …»[۱] در ادامه روایت شخص با دیدن این عهدنامه، پشیمان شده سر امام را می بوسد و بیعت خویش را تجدید می کند. بدون شک این عهدنامه همراه با قرائن و شواهدی است که یاران با دیدن آن از تردید خارج می شوند. [۱] بحارالانوار جلد ۵۲، صفحه ی ۳۴۳.