حقوق امام زمان (عجل الله) چیست؟

از میان همه حقوق گوناگونی که در آموزه های اسلامی بر ادای آنها تأکید شده است، پس از حقّ خدای متعال، هیچ حقّی به بزرگی حقّی که امامان و پیشوایان معصوم دین(علیهم السلام) بر عهده ما دارند، نیست؛ زیرا هیچ کس به اندازه آنها در زندگی ما نقش ندارد و استمرار زندگی ما بدون وجود آنان امکانپذیر نیست.

برای روشن شدن این موضوع، به روایتی از امام صادق(علیه السلام) اشاره میکنیم. در این روایت چنین میخوانیم:

«ما پیشوایان اهل اسلام و حجّتهای خدا بر جهانیان و سروران مؤمنان، رهبران رو سفیدان و سرپرستان مؤمنان هستیم. ما امانی برای ساکنان زمین هستیم، همچنان که ستارگان، امانی برای اهل آسمان هستند. ما کسانی هستیم که خداوند به وسیله ما، آسمان را از اینکه جز به اذن او بر زمین افتد، نگه میدارد و به وسیله ما، زمین را از اینکه ساکنانش را پریشان سازد، حفظ میکند و به وسیله ما، باران را فرو میفرستد، رحمتش را جاری میسازد و برکات زمین را خارج میکند. اگر یکی از ما در زمین نباشیم، زمین ساکنانش را در کام خود فرو میبرد.» سپس فرمود: «زمین از زمانی که خدا، آدم را آفرید، هیچ گاه از حجّت خدا خالی نبوده است، خواه این حجّت، آشکار و شناخته شده باشد، خواه غایب و از دیده ها پنهان و تا برپایی رستاخیز نیز زمین از حجّت خدا خالی نمیماند، اگر این گونه نبود، خدا پرستیده نمیشد.»(۱)

پس از این مقدّمه، برای آشنایی بیشتر با حقوق امام زمان(عج) برخی از روایاتی را که در این زمینه به دست ما رسیده است، به اجمال بررسی میکنیم:

۱٫ ضرورت ادای حقوق امام(علیه السلام)

امام صادق(علیه السلام) می فرماید:

«خداوند عزّوجلّ به وسیله پیشوایان هدایت از خاندان پیامبر ما، دینش را آشکار ساخت و به وسیله ایشان راهش را روشن نمود و به واسطه آنان چشمه های پنهان دانش خود را گشود. پس، از امّت محمّد ـ درود خدا بر او و خاندانش باد ـ هرکس که حقّ واجب امامش را بشناسد، مزّه ایمانش را بچشد و به ارزش دلپذیریِ اسلام خود پی برد.»(۵)

۲٫ حقوق امام عصر(عج)

پیشوایان معصوم دین(علیه السلام) حقوق گوناگونی برعهده ما دارند که بررسی تفصیلی همه این حقوق، مجالی گسترده میطلبد، در این مجال به برخی از مهمترین این حقوق اشاره میکنیم:

الف. دوست داشتن

رسول اکرم(ص) در ازای زحمات فراوانی که در راه ارشاد و هدایت مردم پذیرا شد، تنها یک چیز از مردم درخواست کرد و آن دوستی خویشاوندان خود بود. قرآن کریم دراین باره می فرماید:

«قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبى(۶)‏؛ بگو به ازای آن [رسالت]، پاداشی از شما خواستار نیستم، مگر دوستی درباره خویشاوندان.»

ب. تمسّک جستن

بی تردید در تندباد حوادث روزگار و به هنگام برخاستن توفانهای سهمگین، تنها با چنگ زدن به «دستگیره های محکم» میتوان از درافتادن به وادی گمراهی در امان ماند و راه هدایت و رستگاری را بازشناخت.

امام علی(علیه السلام) در این باره میفرماید:

«رسول خدا ـ درود خدا بر او و خاندانش باد ـ به من فرمود: «ای علی…! شما حجّت خدا بر خلق او و آن دستگیره محکم هستید که هرکس بدان چنگ زند، هدایت شود و هرکه رهایش کند، گمراه گردد.» (۱۱)

ج. دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان

پیامبر خاتم(ص) در این باره میفرماید:

«هر کس دوست دارد که برکشتی نجات بنشیند و به دستگیره محکم چنگ آویزد و ریسمان استوار خدا را بگیرد، باید پس از من، علی را دوست بدارد و با دشمن او دشمنی کند و امامان هدایتگر از نسل او را به پیشوایی بپذیرد؛ زیرا آنان پس از من جانشینان و اوصیای من و حجّت خدا بر خلقند و سروران امّت هستند و پرهیزگاران را به سوی بهشت می برند. حزب آنها، حزب من و حزب من، حزب خداست و حزب دشمنان آنان، حزب شیطان است.»(۱۴)

د. پذیرفتن ولایت

به تصریح روایات، در آموزه های اسلامی بر هیچ موضوعی به اندازه موضوع ولایت، تأکید نشده است (۱۵) و به همین دلیل میتوان گفت، پذیرش ولایت و سرپرستی امامان معصوم(علیهم السلام) یکی از مهمترین حقوق آنهاست

پیامبر اعظم(ص) فرمودند:

«هرکس دوست دارد که مانند من زندگی و چون من بمیرد و به بهشتی که پرودگارم مرا وعده داده است، وارد شود، پس باید ولایت علیّ بن ابیطالب و وارثان پاک او را که پس از من امامان هدایتگر و چراغهای تاریکیها هستند، بپذیرد؛ زیرا آنها هرگز شما را از راه راست به کجراهه گمراهی نمی کشانند.» (۱۶)

ه . مقدّم داشتن

پیامبر اکرم (ص) فرمودند:

«خدای متعال ذرّیه هر پیامبری را از پشت خود او قرار داده است، ولی ذرّیه مرا از پشت علیّ بن ابیطالب(ع) … پس آنان را پیشرو قرار دهید و از ایشان جلو نیوفتید؛ زیرا آنان در خردسالی، بردبارترین شما هستند و در بزرگی، داناترینتان. بنابراین، از آنها پیروی کنید؛ چرا که ایشان شما را به گمراهی نمی کشانند و از راه راست بیرونتان نمی برند.»(۱۸)

و. پیروی کردن

پیامبر اکرم(ص) در این باره می فرماید:

«هر کس خوشحال میشود مانند من زندگی کند و مانند من از دنیا برود و در بهشت برینی که پروردگارم آن را کاشته است، ساکن شود، باید پس از من علی را دوست دارد و به امامان پس از من اقتدا کند؛ زیرا آنان عترت منند، از طینت من آفریده شده اند و فهم و دانش روزی شده اند.»(۱۹)

ز. گرامی داشتن

پیامبر اعظم(ص) همواره بر ضرورت گرامی داشتن اهل بیت طاهرین خود(ع) تأکید میکرد و امّت خود را از آزار و اذیّت آنان برحذر میداشت.

در روایتی که ابن عبّاس نقل کرده، در این زمینه چنین آمده است:

رسول خدا ـ درود خدا بر او و خاندانش باد ـ بر منبر رفت و برایمان سخنرانی کرد و مردم جمع شدند. آن حضرت فرمود: «ای مردم! شما [در روز قیامت] گرد آورده خواهید شد و درباره ثقلین از شما خواهند پرسید. پس مواظب باشید که پس از من با آنان چگونه عمل میکنید. آنان، اهل بیت من هستند. هرکه ایشان را آزار دهد، مرا آزار داده و هرکه به ایشان ستم کند، به من ستم کرده است. هرکه ایشان را خوار دارد، مرا خوار داشته و هرکه ایشان را عزیز شمارد، مرا عزیز شمرده است. هرکه ایشان را یاری دهد، مرا یاری داده و هرکه ایشان را تنها و بی یاور گذراد، مرا تنها و بی یاور گذاشته است.»(۲۰)

ح. ادا کردن حقوق مالی

خداوند متعال در قرآن کریم، حقوق مالی  مشخّصی را برای پیامبر اکرم(ص) و خویشاوندان او در نظر گرفته است که در اصطلاح از آن تعبیر به «خمس» میشود:

بدانید که هر چیزی را به غنیمت گرفتید، یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و از آن خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است.(۲۱)

امام عصر(عج) در یکی از توقیعات خود، مردم را از کوتاهی در ادای حقوق مالی اهل بیت(علیهم السلام) برحذر داشته است و میفرماید:

«هرکس به ناحق چیزی از اموال ما را تصاحب کند، به راستی درون خویش را از آتش انباشته است و به زودی به رو در آتش افکنده خواهد شد.»(۲۳)

آن حضرت همچنین درباره فلسفه پرداخت خمس میفرماید:

«اموال شما را نمیپذیریم مگر به دلیل اینکه پاک شوید، پس هر که میخواهد، بپردازد و هرکس میخواهد، نپردازد.»(۲۴)

ط. پیشکش کردن مال

در روایتی که از امام صادق(علیه السلام) نقل شده در این زمینه چنین آمده است:

«صله دادنِ از اموال خود به آل محمّد را فرو مگذارید. هرکه داراست به قدر دارایاش [صله دهد] و هرکه نادار است به فراخور ناداری اش. هرکه میخواهد خداوند، مهمترین حاجت هایی را که از خدا میخواهد، برآورده سازد، از مال خود، آنچه را بیشتر از همه مورد نیاز اوست، به آل محمّد و شیعیان آنان صله دهد.»(۲۵)

منظور این است که ما به قصد خشنودی این خاندان، اموال خود را در راه هایی که آنها می پسندند، به ویژه در راه دستگیری از شیعیان درمانده که یتیمان آل محمّد(علیهم السلام) به شمار می آیند، هزینه کنیم.

ی. فرستادن صلوات

یکی دیگر از حقوق امامان معصوم(علیهم السلام) درود و صلوات فرستادن بر آنهاست. در این زمینه نیز روایات فراوانی وارد شده است.

امام صادق(علیه السلام) در این باره می فرماید:

«پدرم مردی را دید که به کعبه آویخته و میگوید: اللهمّ صلّ علی محمّد. پدرم به او فرمود: «ای بنده خدا! آن را ناقص مگو. حقّ ما را ضایع مگردان. بگو: اللهمّ صل محمّد و اهل بیته.»(۲۷)

ک. یاد کردن

از آنجا که یاد کردن از اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) و بیان فضایل و صفات برجسته آنها، موجب زنده شدن مکتب اهل بیت(علیهم السلام) و جلا یافتن دلهای ما میشود، در روایات سفارش های فراوانی به این موضوع شده است.

در یکی از این روایات، امام صادق(علیه السلام) خطاب به داوود بن سرحان میفرماید:

«ای داوود! سلام مرا به دوستدارانم برسان و آنچه را میگویم و به آنان ابلاغ کن. رحمت خدا بر آن بندهای که با دیگری گرد آید و دو نفری درباره امر ما گفت وگو کنند که در این حال، سومین نفر آنان فرشته ای است که برای آن دو آمرزش میطلبد. هیچ دو نفری گرد هم نیامدند و از ما یاد نکردند، مگر اینکه خداوند متعال، به وجود آنان بر فرشتگان بالید. پس هرگاه گرد هم آمدید، به ذکر مشغول شوید؛ زیرا گردهمآیی و مذاکره شما با یکدیگر باعث زنده شدن ما میشود. بهترین مردم بعد از ما کسی است که درباره امر ما مذاکره کند و به یاد و نام ما، فراخواند.»(۲۸)

در پایان آرزو میکنیم که خداوند به همه ما توفیق شناخت و ادای کامل حقوق اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام)؛ به ویژه امام عصر(عج) را ارزانی فرماید و در دنیا و آخرت ما را از فیض وجود این بزرگواران بهره مند سازد.

آمین یا ربّ العالمین

 _________________________________________

پی نوشت:

۱٫ لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الأثر، ص ۲۶۸، ح ۶۳۸٫

۵٫ همان، ص ۵۴۳، ح ۷۶۸٫

۶٫ سوره شوری(۴۲)، آیه ۲۳٫

۱۱٫ اهل بیت(ع) در قرآن و حدیث، ج ۲، ص ۵۶۱، ح ۸۳۴٫

۱۴٫ همان، ص ۵۶۱، ح ۸۳۲٫

۱۵٫ ر.ک: محمّد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص ۱۸، ح ۳٫

۱۶٫ اهل بیت(ع) در قرآن و حدیث، ج ۲، ص ۵۶۷، ح ۸۴۹٫

۱۸٫ همان، ص ۵۷۵، ح ۸۶۹٫

۱۹٫ همان، ص ۵۷۷، ح ۸۷۴٫

۲۰٫ همان، ص ۵۸۳، ح ۸۸۵٫

۲۱٫ سوره انفال(۸)، آیه ۴۱٫

۲۳٫ محمّد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۸۳، ح ۱۱٫

۲۴٫ همان، ص ۱۸۰، ح ۱۰٫

۲۵٫ اهل بیت(ع) در قرآن و حدیث، ص ۵۸۷، ح ۸۹۸٫

۲۷٫ همان، ح ۹۰۳٫

۲۸٫ همان، ص ۵۹۱، ح ۹۱۰٫

مبنع:تبیان