تربیت مهدوی فرزندان

در سالهای پس از انقلاب و خصوصاً در سالهای اخیر مباحث
فرهنگی انتظار و مهدویت نسبت به گذشته رونق بیشتری پیدا کرده است، و این به
جهت ایجاد آمادگی در عموم مردم است.
علاقه و انس به حضرت مهدی (عجل
الله تعالی فرجه الشریف) نیز لازمۀ انتظار و منتظر واقعی است. چرا که تا
علاقه و عشق به معشوق نباشد چگونه می‌توان سختی ها و مشکلات دوران انتظار
ـ  برای رسیدن به وصال ـ را برخود هموارکرد ؟ و چگونه می‌توان آنچنان شد که
معشوق می‌پسندد؟!

ما نیز برآن شدیم تا راه و روشهایی مناسب و مؤثر
را بیابیم که نسل آینده از کودک تا جوان را علاقمند و مأنوس به امام عصر
خویش کند. «ما می خواهیم سرباز امام زمان تربیت کنیم. این کار احتیاج به
دقت و سرمایه گذاری دارد. باید نیت فی سبیل ا… داشته باشیم. امام (ره)
فرمودند: کار برای خدا شکست ندارد و فرمودند: شما به وظیفه بیندیشید نه به
نتیجه!، ملاک ما فرمایشات حضرت امام (ره) است.[۱]

پس باید در این
آموزش و آماده سازی، از تمام امکانات، هنرها و هنرمندان متعهد، ابزارها و
وسایل ارتباطی و تبلیغاتی نیروهای مخلص  متعهد کمک بگیریم.

بنابراین
در این تحقیق، تلاش شده پس از گفتار کوتاهی در مورد لزوم آشنایی با ائمه
اطهار به جستجو و معرفی روشها و وسایل و… برای ایجاد انس و علاقه فرزندان
بپردازیم.

در اینجا ذکر چند نکته لازم به نظر می رسد:
الف)
مباحثی که در این تحقیق آمده، نه تنها برای ایجاد علاقه به حضرت ولی عصر
«عجل الله تعالی فرجه الشریف» می‌باشد بلکه چون از سویی ائمه اطهار «علیهم
السلام» همگی نور واحدند و از سویی همه این مباحث در زیر مجموعه تربیت دینی
و آموزش دین خلاصه می‌شود، می‌تواند کاربردهای وسیع تری داشته باشد.

ب)
گرچه تا حدودی سعی شده به طور کلی به موضوع تحقیق پرداخته شود اما رویکرد
آن بیشتر به سنین کودکی و تا حدودی نوجوانی و نقش پدر و مادر در این
ارتباط، می‌باشد.

ج) در بین مطالب، علامت [] نشان دهنده نظر محقق یا پیشنهاد وی می‌باشد.
از شبستان جهان بوی سحر می‌آید / مژده تابش خورشید دگر می‌آید
این شب تیره که سر سخت و هراس آمیز است / می‌رود، از پس آن صبح ظفر می‌آید

لزوم شناخت اهل بیت علیهم السلام

بدون
شناخت اهل بیت«علیهم السلام» امکان برقراری یک ارتباط صحیح بین ما و آنان
وجود ندارد. امکان ندارد که کسی اهل بیت «علیهم السلام» را به طور صحیح
بشناسد و برای خود، رهبر و الگوی دیگری انتخاب کند.

حضرت امام رضا علیه السلام می فرمایند: « اگر مردم حسن کلام ما را بدانند حتماًَ از ما تبعیت می‌کنند.»
بنابراین
اگر می‌بینیم انسان‌های زیادی هنوز موفق به برقراری یک ارتباط زنده با اهل
بیت «علیهم السلام» نشده‌اند به دلیل آنست که شناخت صحیحی از این بزرگان و
فرهنگشان ندارند، و به همین دلیل در پیدا کردن الگو و روش، دچار بحران و
آشفتگی زیادی هستند و دائماً بین شخصیت های مختلف با عناوین مختلف که همگی
آنها نسبت به انسان و ابعاد وجودی‌اش جاهل هستند، در تردید می‌باشند.
گاهی
فلان نویسنده را الگو قرار می‌دهند و گاهی فلان ورزشکار و گاهی فلان هنر
پیشه را و گاهی فلان شخصیت خارجی را و… در نهایت وقتی به خود می‌آیند،
می‌بینند که عمر عزیز و شریف خود را که باید در روز قیامت نسبت به لحظه
لحظه‌اش پاسخگو باشند، در سراب رفت و آمد بین الگوهای قلابی تلف
کرده‌اند.[۲]

بنابراین به شناخت معصومین نیاز داریم، چون ذاتاًَ به
رهبر و الگوی معصوم نیازمندیم. شأن انسان به قدری با ارزش است که خداوند
برای هدایت او به کمتر از معصوم بسپارد، در حق خود جفا و خیانت بزرگی کرده
است و هرکس به دیگری رهبر و الگویی غیر معصوم نشان دهد، هم به خود و هم به
آنها جفا کرده است. پس به شناخت معصوم نیاز داریم، چون کمتر از آن، لایق ما
نیست.[۳]

اهمیت شناخت امام زمان «عجل الله تعالی فرجه الشریف»

به
دلیل اهمیت حیاتی و غیر قابل انکاری که شناخت امام زمان، یعنی رهبر و
الگوی زمان و تنها عامل پیوند ما با خداوند دارد، پیامبر گرامی اسلام (ص)
فرمودند:

«مَن مات وَ لَم یَعرف امام زمانه، مات میته الجاهلیه »

هرکس بمیرد و امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است. [۴]

نشناختن
امام در عصر غیبت، خود به معنی عدم ارتباط با امام زمان است و عدم ارتباط
با امام زمان یعنی قطع پیوند هدایت با خداوند و این همان مرگ جاهلیت و خروج
از دین و گمراهی است.[۵]

ما نیز هم اکنون در عصر غیبت امام دوازدهم
و آخرین پیشوا، حضرت مهدی صاحب الزمان «عجل الله تعالی فرجه الشریف» به سر
می‌بریم. بدیهی است معرفت این امام برما و بر کودکان، نوجوانان و جوانان و
جوانان نسل‌های حال و آینده تا ظهور ایشان لازم است.

تربیت، عامل فطرت، نقش والدین (مادر)

کسب
معارف مهدویت به طرق مختلف امکان پذیر است که برای هر سن و موقعیت، اعم از
مو قعیت‌های شغلی، فرهنگی، خانوادگی و اجتماعی، متفاوت و خاص خود می‌باشد.
یکی از عوامل مؤثر در رشد و کمال آدمی، عامل فطرت است. اگر فطریات کودکان
را بشناسیم، تربیت بهتر و راحت تر صورت می‌گیرد. تربیت دینی احیاء و باز
آفرینی درون مایه‌های خدا خواهی و خدا جویی کودکان است، تا به دور از
روشهای تصنعی و دستکاریهایی روانشناختی،کودکان هویت ناب خویش را بشناسند و
به خالق یکتای خود معرفتی روز افزون پیدا نمایند. [۶]

امام خمینی
رهبر کبیر انقلاب می فرمایند: «کودکان از اولی که وارد می شوند در محیط
تعلیم یک نفوس سالم ساده بی‌آلایش و قابل قبول هر تربیتی و هر چیزی که به
آنها القاء می‌شود هستند. »

این جوانها نفوذشان مستعد است از برای
گرفتن هر چیزی که وارد بشود در نفوس؛ نفوس جوانها یک آیینه صیقلی است
که[هنوز] از آن فطرت خودش جدا نشده است و این آیینه همه چیز درآن نقش
می‌بندد.[۷]

[بنابراین چون حضرت ولی عصر، ولی و خلیفه خدا بر زمین
هستند، اگر ابتداًَ کودک را با خداوند آشنا ساخته در پی آن با بیان صفات و
خصوصیات حضرت به آسانی می‌شود جذابیت ایجاد کرد، و چون فطرت تمام انسانها
نیکو طلب و نیکی دوست است، پس با بیان زیبا و جذاب صفات، حالات و رفتار
حضرت که همه خوبی و نیکی است، می‌توانیم باعث مجذوب شدن فرزندان شویم.

بدین
ترتیب این روحیه ها و نفوس بایستی مورد تربیت و پرورش قرارگیرد و مشخص است
از اصلی ترین کسانی که در تربیت فرزندان و ایجاد انس و علاقه در ایشان،
مؤثرند، همانا والدین و خصوصاً مادر می‌باشد. چرا که هم، زمان بیشتری را با
فرزندان خود می‌گذرانند و هم عوامل ارتباطی او با فرزندان از بدو تشکیل
نطفه بیشتر است (بندناف، محیط رحم و دوران بارداری، دوران شیرخوارگی و…).
در اینجا باز به کلام دلنشین و حکیمانه رهبر آزادگان، امام خمینی (ره)
توجه می‌کنیم] که:

«این مادر که بچه در دامن او بزرگ می‌شود،
بزرگترین مسئولیت را دارد و شریف ترین شغل را دارد، شغل بچه داری !» « شغل
تربیت فرزند، که این از همه شغلها بالاتر است، یک فرزند خوب شما اگر به
جامعه تحویل بدهید برای شما بهتر است از همه عالم»[۸]

حضرت علی «علیه السلام»:
آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم )، اساس و پایه و ستون ایمان و یقین هستند. [۹]
حساس
ترین فراز مسئولیت والدین مخصوصاًَ مادر این است که درس محبت و دوستی اهل
بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) را به فرزند شان بیاموزند، تا مهر
و محبت امامان معصوم«علیهم السلام» را در قلب کوچک او جای دهند و این تعهد
و مسئولیت برای والدین مسئولیتی بس خطیر است.[۱۰]

«برنامه ها و راهکارها »
[حال
که به اهمیت شناخت اهل بیت «علیهم السلام» و بالاخص امام زمان «عجل الله
تعالی فرجه الشریف» اشاره شد، و نیز معلوم شد که در این راستا نقش والدین و
خصوصاًَ مادر، و نیز مربیان چقدر سازنده و اثر گذار است، می‌خواهیم برای
ارائه روش‌ها و راهکارهای ایجاد انس و علاقه به حضرت، در فرزندان از روش
انبیاء و اولیاء کمک و الهام  بگیریم.]

از جمله این راهکارها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

ـ ابراز عطوفت و حسن معاشرت و رفتار انسانی برای جذب قلوب آماده

ـ یادآوری، تقویت، پرورش و هدایت استعدادهای فطری

ـ ایجاد انگیزه و فراهم آوری زمینه های لازم برای تعقل و تفکر درآیات الهی و تقویت روحیه حقیقت جویی

ـ الگو دهی از طریق اعمال، افعال و اقوال [۱۱] [ گفتار ورفتار و…]

[علاوه
بر موارد فوق که روش پیامبران است، نکاتی نیز وجود دارد که گرچه کلاً در
اهداف تربیتی انبیاء و اولیاء نیز وجود دارد، ذیلاً به آنها اشاره می‌شود:

ـ ایجاد جذابیت و علاقه از طریق فضاسازی

ـ ایجاد جذابیت و علاقه بوسیله تشویق و ترغیب

ـ استفاده از هنر و رسانه ها در ایجاد انس و علاقه ]

‌ایجاد ارتباط، حسن معاشرت

[در ارتباطات بین همه افراد مسئله به دقت گوش کردن به صحبت مخاطب بسیار اساسی و مهم است، همانطور که صحبت کردن !]

«گوش
کردن با شنیدن فرق دارد. امکان دارد مادر حین صحبت با فرزند خود صدای او
را از لحاظ  فیزیکی بشنویم ولی تمام پیام او را دریافت نکنیم چرا که حواس
ما متوجه مسئله یا صحنه دیگری است.»

همچنین ما باید در ارتباط
برقرار کردن حتی برای آموزش‌ها توجه داشته باشیم. چنانچه حتی در حرکات بدن و
سر دست نیز پیامهایی وجود دارد و باید دقت شود. مثل طرز قرار گرفتن بدن
نسبت به مخاطب، (روبروی فرد باشیم، در کنار او باشیم یا به او پشت کرده
باشیم ). بدین جهت اگر زمانیکه کودک یا فرزند نوجوان و حساس ما سؤالی
می‌کند و یا شروع به صحبت کردن می کند، اگر به هر دلیل به او پشت کرده و
جواب دهیم (حتی اگر نه عمداًَ بلکه مثلاً در حین شستشوی ظروف یا مرتب کردن
قفسه کتاب ) این، گویای آنست که ما فعلاً چندان علاقمند و مایل به گفتگو با
او نیستیم. [۱۲]

[بدین ترتیب باید در آموزش‌های مستقیم کلامی و
گفتاری ـ آموزش‌هایی که به صورت صحبت و گفتگوی رودر رو انجام می گیرد ) ـ
توجه و دقت کافی را مدّ نظر داشته باشیم. این کار باعث می‌شود به کودک ما
احساس خوبی دست دهد و از ادامه چنین مباحثی لذت برده و کم‌کم علاقمند
گردد.]

یک پیشنهاد، یک روش کاربردی:

[در ارتباط با فرزند و
یا دانش آموز خود در هر سنی با دقت به کلام او گوش کنیم و منظور او را درک
کنیم، نباید در مسائل و مشکلات خود آنقدر فرورفته باشیم که کلام و یا سؤال
او را متوجه نشویم. به طور  مثال معلم پس از درس دادن و یا صحبت در مورد
امام زمان«عجل الله تعالی فرجه الشریف»، در مقابل سؤالات دانش آموران باید
به دقت گوش دهد، تا منظور آنها را متوجه شود، گاهی دیده می‌شود معلم در
همان فضای ساخته شده در ذهن خود سیر می‌کند و جواب دانش آموزان را نیز در
همان فضا می دهد و به همین دلیل دانش آموز از جواب معلم قانع نمی‌شود،
بنابراین کم کم به این نتیجه می رسد که بهتر است سؤال نکند و یا نیز او به
تدریج گوش نخواهد کرد.

علت موفقیت بعضی معلمان، خوب گوش کردن و ایجاد فرصت طرح سؤال است !

از دیگر اشتباهاتی که ممکن است در ارتباط معلم و دانش آموز رخ دهد عبارتست از:

ـ معلم، سر کلاس خشک و بی روح درس می‌دهد

ـ معلم سر کلاس شیرین نیست

ـ رفتار معلم اعم از حرکات بدن، چشم‌ها و دستها بسیار سرد و غریبانه است.

ـ
گاهی بعضی مربیان و دبیران به خاطر پوشش بیش از حد یا نا مرتب خود (البته
منظور از بیش از حد در مقابل دانش آموزان دختر می‌باشد) باعث نوعی دافعه
شده و اثر تمام درس‌ها و آموزش‌های خود را معکوس می کند.]

 عدم سعه صدر

به
هنگام برقراری ارتباط با کودکان، حساسیت به «حالت هوشیاری » نوزادان حائز
اهمیت است و این مورد نحوه آمادگی و زمان خاص فعالیت نوزاد را برقراری
ارتباط مشخص می‌کند. نوزادان تازه متولد شده بسیاری از اوقات در خوابند، با
این وجود طی روز مواقعی پیش می آید ـ اغلب پس از غذا خوردن ـ که کودک آرام
و هشیار است و برای «برقراری ارتباط» آمادگی دارد. استفاده از این اوقات،
تا کودک دوباره به خواب نرفته، بسیار مهم و [غنیمت] است و برای گفتگو و
بازی با کودک، حتی برای چند دقیقه، زمان مناسبی است.[۱۳]

یک پیشنهاد، یک روش کاربردی:

[مادر
می‌تواند در این مواقع از هر نوع آموزشی استفاده کند. مادر با چشم دوختن
در چشمان زیبای کودک خود با زمزمه چند صلوات نام خدا و ائمه و خواندن آرام
کلام خدا، قرآن، این اصوات، نامها و یادها را در ضمیر نا خود آگاه کودک حک
کند.

البته باید بسیار توجه داشته باشیم که این کار فقط در حد چند دقیقه و با آرامش کامل باشد !]

نکاتی در برقراری ارتباط مشوقانه

ـ به فرد [کودک] نشان دهید که به او گوش می‌کنید و برای این کار از برقراری ارتباط کلامی و غیر کلامی استفاده کنید:

ـ بدنتان را به طرف سخنگو برگردانید.

ـ از تکان دادن سر و لبخند زدن برای تشویق سخنگو به ادامه صحبت استفاده کنید.

ـ
هنگامی که [او] مشغول صحبت است به او نگاه کنید، نگذارید نگاه عمیق شما به
طرفی دیگر منحرف شود که او احساس کند به موضوع دیگری فکر می‌کنید.

ـ از کلمات و اصوات مشوقانه ای چون «بله»، «می‌فهمم» «البته» استفاده کنید.

ـ صبر کنید تا صحبتهای او خاتمه یابد، قطع کردن صحبت اغلب باعث عقیم ماندن موضوع مورد بحث می‌شود و ممکن است [او] را عصبی کند.

ـ از پرسیدن، توضیح دادن و یا نصیحت کردن ـ حداقل در زمان شروع ـ اجتناب کنید.

بدیهی
است اگر فرد مشتاق شنیدن نقطه نظر شما باشد یا صادقانه پند و اندرز شما را
خواهان باشد خاموش ماندن شما در این میان، ناکامی بزرگی برای او محسوب می
شود. [۱۴]

یادآوری، تقویت، پرورش و هدایت استعدادهای فطری

[این
راهکار نیز، از جمله روشهای تربیتی انبیاء و اولیاء بوده که ما می‌توانیم
با انطباق با مصادیق کنونی به آن عینیت ببخشیم. از جمله آنها یادآوری و ذکر
می‌باشد که در اینجا در قالب یک حکایت یادآوری می‌شویم:]

«سهل
شوشتری از عرفای بزرگ متوفای ۲۸۳ه.ق در احوالات خود گفته است: من سه ساله
بودم که دیدم نیمه‌های شب دایی من (محمد بن سوار) از بستر خواب برخاست و
مشغول نماز شب شد. او یک بار، به من گفت: (پسرم ! آیا خدایی که تو را
آفریده، یاد نمی‌کنی ؟ گفتم: چگونه او را یاد کنم ؟ پاسخ داد: شب، هنگامیکه
به بستر خواب می‌روی، سه بار از دل بگو: (خدا با من است و مرا می‌نگرد و
من در محضر او هستم. ) چند شب، همین گفتار را از دل گفتم. پس به من گفت:
این جمله ها را هر شب، هفت بار بگو. من چنین کردم و شیرینی این ذکر دردلم
جای گرفت !

پس از یکسال، به من گفت: آنچه گفتم، در تمامی عمر تا
وقتیکه تو را در گور نهند، از جان و دل بگو، که همین ذکر و راه، دست تورا
در دو جهان بگیرد و نجات بخشد. و بدین ترتیب، نور ایمان به خدا در درون
کودکی در دلم راه یافت و بر سراسر قلبم چیره شد.[۱۵]

[شرح حال فوق برای ما گویای نکاتی آموزنده است:

۱ـ از اوان کودکی باید کودکان را فهیم دانسته و به آموزشهای کلامی نیز بپردازیم.

۲ـ
والدین و مربیان بدانند با یادآوری و ذکر و گفتن باید بذر علاقه و محبت
خدا و ائمه اطهار «علیهم السلام» را در دل کودک کاشته تا برقلب او حک شود و
در سنین بالاتر از آن استفاده کند.

۳ـ باید توجه به سن و سال فرزند
داشته، و دچار اشتباه نشویم. چنانکه در داستان بالا نیز آمده، دایی جناب
سهل با توجه به سن ایشان که سه ساله بوده چند کلام کوتاه و آسان به او
می‌آموزد و از قرار دادن کارها و تکالیف مشقت بار به کودک، دوری می‌کند.

اما
متاسفانه گاهی در رفتارهای تربیتی ما، افراط یا تفریط دیده می شود مثلاً
پدر و مادرهایی به این خیال که کودک سه ساله هنوز نمی‌فهمد، یا کوچک است
هیچ نوع آموزش و یا به ندرت به او می‌دهند و از طرفی ممکن است پدر و
مادرانی که بیش از حد و طاقت فرزند خود به او تکلیف دهند.]

یک پیشنهاد، یک روش کاربردی:

[والدین
می‌توانند در شرایط مختلف و در مکانهای متفاوت در حین گفتگو با فرزند خود
یادآور یاد و نام حضرت ولی عصر «عجل الله تعالی فرجه الشریف» در حدود فهم و
درک او باشند. مثلاً با الهام از حکایت فوق (سهل شوشتری ) به کودک سه،
چهار ساله خود بیاموزند هر صبح پس از برخاستن از خواب و در هوشیاری کامل به
امام زمان «عجل الله تعالی فرجه الشریف» سلام دهد، به عنوان نمونه با
مضمونی شبیه به این‌ها:

«سلام ! به امام مهربونی، حضرت مهدی «عجل
الله تعالی فرجه الشریف» »، «صبح به خیر ! سلام به دوست بچه ها، امام زمان
«عجل الله تعالی فرجه الشریف» »، «دوست خوب من یا مهدی «عجل الله تعالی
فرجه الشریف» سلام !» و…]

هدایت استعدادهای فطری مثل زیبایی طلبی:

اصل
جمال مکرّر در احادیث ذکر شده است از جمله آنجا که امام علی«علیه السلام»
می‌فرمایند: ان الله جمیل و یحب الجمال یعنی خدا زیباست و زیبایی را دوست
دارد. این ذوق زیبا پسندانه اسلام، در همه جا هست و ما بایستی با دقت در
سیره انسان ساز ائمه اطهار«علیهم السلام» آن را بیابیم و با برنامه ریزی و
طراحی، آن را در سطح و عمق زندگانی کودکانمان جاری و رایج سازیم. [۱۶]

فضا سازی محیط خانه با تکیه بر زیبایی:

خانه‌هایی
که در عین سادگی مزّین به معنویت و صفاست و انسان را به یاد خدا می
اندازد، محل شکوفایی استعدادها و بروز خلاقیت های فطری کودکان و نوجوانان
می گردد. [۱۷]

[والدین می توانند نه فقط به خاطر فرزندان بلکه به
خاطر خود و صفا بخشیدن به فضای منزل، از نام ائمه پوسترهای تصویری زیبا، خط
خوش که محتوایی از یاد و نام حضرت مهدی «عجل الله تعالی فرجه الشریف»
داشته باشد، در گوشه و کنار خانه استفاده کنند. در این زمینه می‌توان از
سلیقه خود کودکان، نوجوانان کمک گرفت. قابل ذکر است این مسأله زمانی برای
فرزند ما جذاب است که اولاً از ابتدا با چنین فضایی مأنوس باشد. ثانیاً
موارد استفاده شده به عنوان تابلو یا هر وسیله تزیینی دیگر جذابیت و کیفیت
لازم را دارا باشد. قابل ذکر است این پیشنهاد در کودکستانها و مدارس نیز
کاربرد دارد.]

[همچنین بر نظم و نظافت در اسلام تأکید شده: النظافۀ من الایمان [۱۸]

و
آنچه تمیز باشد، طبعاً زیباتر و جذاب تر بوده، باعث جذب بیشتر می‌شود.
متأسفانه گاهی دیده می‌شود که این نکات توسط افراد و اماکن مذهبی رعایت
نمی‌شود که این باعث دافعه و عدم ایجاد علاقه افراد خصوصاً نوجوانان و
جوانان می‌شود. افراد و مراکز فرهنگی مبلّغ مهدویت نیز باید به این نکته
توجه کرده و با نظم و نظافت، رنگها و طرح های نو و جذاب، بوی خوش و فضای
طراوت انگیز، جاذبه‌ها را افزایش دهند.]

بهترین فضاها برای تربیت دینی و عبادی، فضاهایی است که موجب هوشیاری، بیداری، رشد، تکامل و تقرب الی الله می‌شود.[۱۹]

ایجاد انگیزه برای تعقل تفکر… تقویت روحیه حقیقت جویی

امام صادق«علیه السلام»:

مسائل
اسلامی را به بچه‌ها تعلیم دهید (و پرسشهای آنها را به خوبی جواب دهید )،
پیش از آنکه مخالفین و منحرفین آنها را منحرف سازند و ذهن و فکر و اندیشه
آنها را به مسائل خلاف تربیت دینی سوق دهند.[۲۰]

پاسخگویی به سؤالات:

امروزه
کودکان و نوجوانان در دنیایی از پیامها و اطلاعات به سر می‌برند و در
زمینه‌های گوناگون تشنه دانستن و شناختن هستند، کودکان و نوجوانان اعتقاد
دارند که اطرافیان بویژه والدین و مربیان منبع سرشاری از اطلاعات و علوم
گوناگون هستند و همه چیز را می‌دانند و می‌توانند به همه پرسشهای آنان پاسخ
مناسب داده و در مورد مسائل مختلف صحبت کنند.

بی تردید اگر والدین
صبورانه و با ملایمت و شکیبایی و سعه صدر به پرسشهای فرزندان خود پاسخ دهند
و ذهن تشنه و کنجکاو آنان را سیراب کنند، آنها با شادی و اطمینان خاطر در
سیر رشد و تعالی خود گام بر می‌دارند. اما چنانچه والدین با بی‌حوصلگی و
پاسخهای نا مناسب، کودک را از خود برانند اعتماد کودک را نسبت به خود سلب
نموده و سرانجام کودک یا نوجوان در پاسخهای مبهم، سر در گم گشته و به منابع
دیگری متوسل می‌شود که شاید موجب انحراف ذهنی و فکری او گردند.[۲۱]

در
روانشناسی هم،… «حس حقیقت جویی» یا «حس کاوش» را مطرح می‌کنند. وقتی
مسأله را در یک سطح گسترده طرح می‌کنند اسمش را می‌گذارند «حس کاوش» و
می‌گویند این همان چیزی است که حتی در کودک هم وجود دارد ؛ در کودک بین دو
سالگی و سه سالگی ـ به تفاوت میان کودکان این حس پیدا می‌شود، حس سؤال که
بچه به سن سه سالگی که می‌رسد دائماً می‌پرسد. در تعلیم و تربیت نیز به پدر
و مادرها توصیه می‌شود که [تا حد ممکن پاسخ کودکان خود را بدهند و آنها را
طرد نکنند.]… این، حس سؤال است، حس کاوشگری است، حس حقیقت جویی است که
در او تازه ایجاد شده است و او می پرسد و حق دارد بپرسد و حتی اگر از
چیزهایی می‌پرسد که نمی‌توانید جواب بدهید یا او نمی‌تواند جوابش را دریافت
کند در عین حال نباید با تشر زدن و منکوب کردن و سرکوب کردن این حس، جوابش
را داد که حرف نزن، فضولی نکن! باز باید تا حدّ ممکن، جوابی که بشود او را
ارضاء و اقناع کرد به او داد. [۲۲]

یکی دیگر از نکات قابل توجه،
علاقمند کردن و تحریک کردن کودکان و نوجوانان به تفکر و تعقل می باشد. «اما
نباید فکر کردن را به کودک بیاموزیم بلکه باید او را در برابر صحنه‌ها و
اشیایی قرار دهیم که خود بیندیشد و دریابد و گاه با احتیاط و بسیار مختصر
او را راهنمایی کنیم. »[۲۳]

[شاید بتوان گفت، یکی از معضلات جامعه
امروز دور شدن گروهی از نوجوانان و جوانان از تعقل  و اصطلاحاً میل به بی
خیال شدن در بین آنها‌ست. و البته تلاش ایادی دشمن و تهاجم فرهنگی را نیز
در این راستا نباید نادیده بگیریم. چرا که با انواع وسایل و تبلیغات سعی در
بی تفاوت کردن، بی خیال نمودن، و بی توجهی به اطلاعات ارزشی ـ مذهبی و
ارزشی ـ اخلاقی، دارند. به گونه‌ای که در فرهنگ محاوره و گفتاری نوجوانان،
جوانان و حتی افراد دیگر جامعه کلمات خاصی مانند:  «بی خیال شو ! ولش کن
و…» رایج گشته است. به این ترتیب است که کم‌کم اذهان بی تفاوت می‌شود،
خصوصاً به مسائل مذهبی از جمله معرفت و شناخت به امام زمان«عجل الله تعالی
فرجه الشریف»! در پی این بی تفاوتی ها طبعاً علاقه و انسی ایجاد نمی‌شود و
با دخالت تهاجم فرهنگی، و غفلت و عدم توجه والدین، مربیان و مسئولین، علاقه
کودکان و نوجوانان به سوی مسائل کاذب و بی ارزش سوق داده می‌شود. ] در
پایان این مبحث به طور خلاصه راهکارها ارائه می‌گردد:

«ـ در مورد پرسشهای کودکان و نوجوانان در همه حال باید حقیقت را گفت.

ـ پاسخ‌ها باید در حد توانایی و درک کودک باشد.

ـ کودکان را باید به تفکر و اندیشیدن وادار کند

ـ پاسخگویی باید از روی محبت و صمیمت باشد »[۲۴]

یک پیشنهاد، یک روش کاربردی:

[اکثراً
کودکان «دعای فرج» را حفظ می‌خوانند. ما می‌توانیم با ایجاد سؤال و کمی
راهنمایی آنها را ترغیب به تفکر و سؤال و جواب و در نتیجه شناخت کنیم.
مثلاً در اینجا گفتگوی یک مادر با کودک پنج ساله خود را بیان می‌کنیم:
«(مادر پس از آنکه فرزندش دعا را خوانده ) ـ آفرین! که دعا را به خوبی
خواندی. خوب حالا می‌تونی برای من بگویی که توی دعا از خدا چه خواستی ؟ و
اصلاً در دعا اسم چه کسی آمده بود ؟» کودک: (پس از تفکر ) نه!؟ مادر: یکبار
دیگر دعا را آرام و شمرده با هم می‌خونیم. اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن
المهدی ! (در اینجا مادر با تأکید برکلمه« مهدی »کودک را راهنمایی می‌کند. و
ادامه می‌دهد ): آفرین ! نام حضرت مهدی «عجل الله تعالی فرجه الشریف»،
امام زمان ما آمد. ما از خدا می‌خواهیم که بر او و پدرانش درود و سلام
فرستد و او را حافظ و راهنمای ما قرار دهد و…. بدین ترتیب مادر با کلام
شیرین و در سطح کودک، به او آموزش می‌دهد.]

الگو دهی از طریق اعمال، رفتار و اقوال

امروزه
علم روانشناسی  یادگیری تأکید بر این مطلب دارد که رفتار مربی بیش از کلام
او در افراد بویژه کودکان تأثیر می کند و کودک سعی می کند در رفتارهای خود
از بزرگسالانی که با او در ارتباط هستند، تقلید نماید. لذا اگر والدین
مدافع ارزشها و احیاگر معروفات دینی باشند و آنها را در جای زندگانی خود
تحقق بخشند و این فعالیت آنها از سر اخلاص باشد، کودک آنها به خوبی برای
دفاع از ارزشها و معروفات مجهز می شود و به ترویج فضائل و مکارم و تعظیم
شعائر می‌پردازد.[۲۵]

والدین اولین و مؤثرترین الگوهای رفتاری:

خانم
فریده مصطفوی فرزند امام خمینی (ره) می‌گوید: «امام از نظر تربیتی یک الگو
بودند برای ما، وقتی یک کاری را به ما می‌گفتند انجام ندهید و ما می‌دیدیم
ایشان در عمرشان آن کار را نمی‌کنند، قهراً ما هم انجام نمی‌دادیم و این
سرمشق گیری الحمد لله اثر مطلوبی در فرزند ایشان باقی گذاشت.»[۲۶]

کودکان
از تقلید از بزرگترها احساس لذت می‌کنند سنتها عموماً کودکان رفتاری را
تقلید می‌کنند که الگوی مورد مشاهده، برای انجام آن رفتار، پاداش دریافت
کرده باشد. مثلاً دیده می شود که مادر ابتدا غذا را می‌چشد و لبها را با
صدا به هم می‌زند تا کودک را متقاعد سازد که غذا خوشمزه است و او با خوردن
غذا به علت خوشمزه بودن آن، پاداش می‌گیرد. [۲۷]

در این مقال باز به کلام رهبر فرزانه و فقیه مان امام خمینی (ره) توجه می‌کنیم:

«بچه
وقتی در دامن مادرش هست می‌بیند مادر اخلاق خوش دارد، اعمال صحیح دارد،
گفتار خوش دارد، آن بچه از همان جا اعمالش و گفتارش به تقلید از مادر که از
همه تقلیدها بالاتر است و به تزریق مادر که از همه تزریقها مؤثرتر است،
تربیت می‌شود»[۲۸]

والدین و مربیان ارائه دهنده الگوهای صحیح رفتاری:

قرآن
کریم اهل بیت عصمت و طهارت را نعمتهای الهی و صراط مستقیم و کشتی نجات و
میزان الهی و پیشگامان در خیرات و ستارگان هدایت و راستگویان جامعه و
راسخان در علم و عالمان به حقایق الهی و شجره طیبه و وارثان حقیقی زمین
معرفی نموده است. امام خمینی (ره): «ما باید سرمشق از این خاندان بگیریم،
بانوان ما از بانوانشان و مردان ما از مردانشان، بلکه همه از همه آنها
»[۲۹]

آیها… شهید سید حسن مدرس می‌گوید: «پدرم در کودکی به ما
آموخت که چگونه از اجداد طاهرین خود سرمشق بگیریم و رفتارهای آنها را در
زندگی خود پیاده کنیم. او به ما آموخت که علم و بردباری را از جد
بزرگوارمان رسول ا… (ص) شهامت و قناعت را از جد طاهرمان علی بن ابیطالب
«علیه السلام» و تسلیم ناپذیری در برابر زور و ستم را از جد مظلوممان حسین
سیدالشهداء بیاموزیم و عمل کنیم.»[۳۰]

توجه: [آیا می‌شود پدر و
مادری که خود عاشق و علاقمند به صاحب الزمان «عجل الله تعالی فرجه الشریف»
باشند و با توجه به اینکه هر علاقه‌ای واقعی و قلبی که باشد موجب رفتار و
اعمال و گفتار در راستای آن علاقه است، فرزندان توجه و انس پیدا نکنند؟
مثلاً مادر در سنین اولیه رشد کودک، نام و یاد آقا را بر زبان جاری کرده و
به او نیز بیاموزد تا با شادمانی و علاقه ایشان را یاد کند، به تدریج که
بزرگتر شده بر فهم و توانایی‌های او افزوده می شود باز والدین و مربیان از
زیبایی‌ها و خوبی‌های امام زمان و دولت ایشان پس از ظهور بگویند و خود نیز
نشان دهند که می‌خواهند و سعی می‌کنند یاور آقا باشند و در نوجوانی و جوانی
فرزند، به صورت خانوادگی سفرهایی از قبیل جمکران، حضور در مجالس انس با
امام زمان «عجل الله تعالی فرجه الشریف» و… باشد، مگر می شود در دل این
فرزند انس و علاقه به امام زمان بوجود نیاید ؟! البته یادمان نرود شرط همه
اینها اول توکل به خدا و ثانیاً خالص و عامل بودن به تمام این عقاید
می‌باشد.]

نقش تشویق ترغیب در ایجاد علاقه…

بدون تردید
تشویق و ترغیب از مهمترین ارکان روانشناسی تربیتی و عاملی مؤثر در تحریک
انگیزش‌های پیشرفت و عملکرد فرد در فرآیند یادگیری و تقویت رفتارهای مطلوب
است.

تشویق به عنوان یک نیاز روان زادی از اولین گامهای یادگیری در
فرآیند تربیت کودک مطرح است، وقتی کودک را مورد تشویق قرار می‌دهیم فرصتی
فراهم می‌شود تا کودک به توانایی، ظرفیت و ارزشمندیهای خود پی ببرد و در
نتیجه مفهوم مثبت و ارزنده‌ای در ذهن خود از عملکرد مفید خود تصویر
کند.[۳۱]

تشویق ترغیب ؛ زمینه مناسبی را برای کسب کمالات آماده
کرده و پذیرش داده‌های تربیتی را آسان می‌نماید، در قدمهای اول و مراحل
اولیه حرکتی به سوی تربیت دینی که انگیزه‌های معنوی و الهی در کودک و
نوجوان ضعیف است تشویق و ترغیب عملی بهترین عامل در جهت مهیا سازی و ایجاد
حرکت و تلاش در انجام تکالیف دینی است. [۳۲]

نقش هنر در ایجاد انس و علاقه…

هنر
یعنی زیبا آفرینی و هنرمند یعنی زیباآفرین. و زیبایی یعنی بهترین فعل،
جذابترین عمل، عشق آمیزترین اثر. و خیره کننده‌ترین کار یعنی خدا پسندانه
ترین‌ها و خدا پسندانه ترین‌ها یعنی همانهایی که «اشرف الا عمال بعد
الاسلام » (اشاره به حدیث ان الجهاد اشرف الاعمال بعد الاسلام…) هستند.
یعنی جهاد در راه خدا، یعنی برخاستن برای خدا، فریاد برای خدا، قیام در جهت
کسب رضای خدا و… هستند. [۳۳]

[این قیام می‌تواند در جهت شناساندن
ولیّ حیّ خدا، امام مهدی «عجل الله تعالی فرجه الشریف» باشد، خصوصاً آشنا
کردن کودکان و نسل جوان با امام زمان و ایجاد انس و علاقه به ایشان.]

و
اولین ابزار، هنر است، خصوصاً هنرهایی از قبیل گفتاری، نوشتاری و تصویری.
گفتاری مثل مداحی و سرود نوشتاری همچون شعر و قصه و مقاله و تصویری مثل
نقاشی، تئاتر، فیلم و کلاً رسانه‌های تصویری.

رهبر فرزانه حضرت آیها… خامنه‌ای:

استفاده
از هنر، بایستی به حداکثر برسد… کار هنر در تبلیغات چیز بی بدیلی است
یعنی هیچ چیز جای هنر را نمی‌گیرد…. یک کلمه حرف (این کار را بکن، این
کار را نکن ) را با یک شیوه‌ی هنری می‌گویند که آن کلمه (بکن) در اعماق
وجود شنونده جا بیفتد.[۳۴]

همواره در انتقال مؤثر یک پیام عوامل
متعددی دخیل‌اند که یکی از آن عوامل نحوه ارائه پیام است. انسان فطرتاً
کنجکاو، حقیقت جو، دوستدار زیبایی‌ها و در پی خوشایندی‌ها و ارضای نیازها
ست. آنگاه که قالب و محتوای پیام در هاله‌ای از زیبایی و نیکویی، با جلوه و
شکوه ارایه شود و بتواند پاسخی برای نیازهای ذهنی و روانی مخاطبان باشد،
بیشتر تأثیر به همراه خواهد داشت. بدیهی است برخورداری از اطلاعات جامع،
بینیش عمیق و سلیقه نیکو در انتخاب موضوع یا محتوای پیام به گونه‌ای که
متناسب با آمادگی روانی، توان ذهنی و نیازهای اساسی مخاطبان باشد امری است
ضروری. از آنجا که کودکان و نوجوانان روحی لطیف تر، وجودی مستعد برای پذیرش
جلوه‌های معنوی دارند و از روح پاک و سلامت اندیشه و لطافت فطری
برخوردارند نسبت به این قالب روحانی آماده‌تر و محتاج‌تر از دیگرانند.
فرزندان یک جامعه اسلامی باید هنر با خداوند، همدمی با او، عشق ورزیدن به
او و خلاصه با او بودن و از محضر او لذت بردن را بیاموزند. [۳۵]

[همچنین هنر تکلم با امام عصر خویش، دوستی با او و او را ناظر به اعمال خود دانستن را نیز چنین می‌آموزند.]

بنابراین
لازم است از ادعیه عاشقانه به تناسب حال کودکان و نوجوانان، فرازهایی
کوتاه ولی متعدد آن هم به زبان فارسی و عربی یا هر دو، دست چین نمود و دانش
آموزان را تشویق به خواندن، حفظ کردن و لذت بردن از آن نمود که یقیناً در
ایجاد پیوند آسمانی ثمر بخش خواهد بود.[۳۶]

یکی از شیوه های مؤثر در
آموزش، استفاده از شیوه سمعی و بصری «گوش و چشم» با هم است که سبب تثبیت
بهتر مطالب در ذهن می‌شود. استفاده از این شیوه در تعلیم‌های رسول خدا (صلی
الله علیه و آله و سلم ) مشهود است. آن بزرگوار برای آموزش نماز می‌فرمود:
به نماز من بنگرید و همانگونه که من نماز می‌خوانم، نماز بخوانید.[۳۷]

رسول
اکرم (ص) روزی از خانه خارج شدند و در حالیکه در یک دست طلا و در دست دیگر
ابریشم بود می‌فرمودند: این دو بر مردان من حرام و بر زنان آنان حلال
است.[۳۸]

دیل کارنگی می‌نویسد: طریق مطلوب آن است که گفتار خود را با تصاویر مجسم کنیم.[۳۹]

نقش رسانه ها در ایجاد علاقه…

در
دنیای پیچده ارتباطات، تلویزیون به عنوان همه گیرترین رسانه و وسیله
ارتباط جمعی، از قابلیت‌ها و توانمندی‌های ویژه‌ای در راستای تأثیر گذاری
بر اذهان، افکار، فرهنگ و باورهای عمومی جامعه برخوردار است.[۴۰]

از برنامه‌های کلیه رسانه‌ها، می توان ابزاری مؤثر در راستای تربیت و تهذیب اخلاق عمومی بهره گرفت. [۴۱]

[از جمله
کارهای مثبت  فرهنگی، طرح‌های بنیاد فرهنگی مهدی موعود «عجل الله
تعالی فرجه الشریف» و سایر مراکز فرهنگی مثل حدیث راه عشق در ارتباط با
مهدویت و آشنا ساختن جوانان با این مسأله است همچنین طرح مسابقه نقاشی برای
کودکان پیش دبستانی در موضوع امام زمان علیه السلام…]

قصه و شعر

[شعر
و قصه نیز از جمله هنرهای بسیار تأثیر گذار می‌باشد. قصه‌های انبیاء و
ائمه، قصه‌هایی در رابطه با امام زمان«عجل الله تعالی فرجه الشریف» به صورت
کتاب داستان همراه با نقاشی‌های جاذب و رنگارنگ برای کودکان خصوصاً از سن ۳
تا حدود دبستان می‌تواند نقش مؤثری در ایجاد انس آنان داشته باشد. مادر
بایستی سعی کند از این داستانها و کتاب‌های مربوطه، بیشتر استفاده کند و
کودک خود را تشویق به دانستن در مورد امام زمان «عجل الله تعالی فرجه
الشریف» از طریق این کتابها و قصه‌ها شاید.

شعر زیر طیف وسیعی را در
بر می‌گیرد ؛ از شعرهای کودکانه برای خردسالان و کودکان پیش دبستانی گرفته
تا شعرهای عارفانه  و عاشقانه‌ای که حتی سنین بزرگسالی نیز از آن بهره مند
می‌شوند.

حتی تشویق دانش آموزان علاقمند و مستعد به سرودن شعر
برای حضرت صاحب العصر «عجل الله تعالی فرجه الشریف» خود می‌تواند اثر بخش
باشد.]

(ای رخت آیینه باغ و بهار ما بیا / ای تو طاووس تجلی در کنار ما بیا

اینقدر در پرده غیبت نشستن تا چند / ای چراغ خانه‌های انتظار ما بیا

ای به دامان حیران مانده دست عالمی / بیشتر خود ز آنکه برخیزد غبار ما بیا

نرگس مست تو یکجا خرمن عشاق سوخت /غنچه بادام وا کن گلعذار ما بیا )[۴۲]

…گفتار پایانی

ایجاد
انس و برقراری ارتباط مستمر روحی، معنوی و تربیتی متربیان با مربیان حقیقی
خود مستلزم مشابهت و مشاکلت با آنان است و ما در این مقال راهکارهای
مشابهت و مشاکلت به ائمه اطهار را [که همگی نور واحدند و انس و علاقه به
یکی موجب انس به بقیه نیز می‌شود] برای استمرار بخشی به انس و ارتباط با
آنها ذکر می‌نماییم [تا علاوه بر راهکارهای ذکر شده در گذشته، هم تذکری
دوباره باشد و هم با نکات دیگری آشنا شویم ]:

الف ـ انتقال وراثتی عنصر (عشق و ایمان) به اهل بیت به نسل آینده.

ب ـ  نامگذاری کودکان به نام اهل بیت عصمت و طهارت.

ج ـ خوراندن تربت امام حسین «علیه السلام» در آغاز ولادت

د ـ عمل به سیره اهل بیت عصمت و طهارت در محیط خانه و خانواده

ه ـ آشنا کردن کودکان با سیره و فرهنگ ائمه اطهار علیهم السلام

ـ اظهار ایمان و عشق به اهل بیت و تجلی آن در گفتار و کردار

ـ برگزاری و انجام توسلات و توجهات و دعا به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام

ـ تشویق و انجام زیارت مراقد مشرفه اهل بیت علیهم السلام

ـ برگزاری و انجام جلسات جشن در ولادتها و انتصابات اهل بیت علیهم السلام [۴۳]

ـ برگزاری و انجام جلسات سوگواری در شهادتهای اهل بیت علیهم السلام

ـ توجه دادن کودکان و نوجوانان به اینکه در محضر اهل بیت عصمت و طهارت و امام زمان «عجل الله تعالی فرجه الشریف» هستند.[۴۴]

چند نکته: