امتیاز عمده مکتب انبیا و پیامبران از مکتبهای دیگر، ایمان به غیب است. انبیا رابطه عالم محسوس و شهادت را به عالم غیب بیان کرده و بشر را با عوالم غیب آشنا می سازند. ایمان به غیب یعنی ایمان به امور و چیزهائی که از حواس ظاهری پنهان است، ایمان به خدا، ایمان به ملائکه، ایمان به عالم برزخ، ایمان به بهشت و جهنم و ایمان به وحی و آنچه پیغمبران از عوالم غیب و گذشته و آینده خبر داده اند همه ایمان به غیب هستند. پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله در قرآن کریم از حوادث عظیم تر و شگفت انگیزتر از ظهور حضرت مهدی علیه السلام در صحنه قیامت خبر داده است مانند تکویر و در هم پیچیدن خورشید، شکافتن دریاها، تیره شدن و پراکنده شدن ستارگان، حرکت کردن کوه ها، انشقاق و جدا شدن آسمان و …؛ روزی خواهد آمد که این حوادث و انقلابات عجیبی که پیغمبر و قرآن از آن خبر داده اند واقع می شود و روزی هم چنانچه قرآن خبر داده و پیامبر و اوصیای آن حضرت در ضمن صدها روایات مژده داده اند مصلح آخر الزمان ظهور می کند و اسلام جهانگیر خواهد شد. روشن است که همانطور که مسلمان مومن در خصوص این مسائل و بسیاری از اخبار غیبی دیگر که حضرت بیان می نمودند تردید نمی کند در خصوص مهدی موعود علیه السلام نیز هیچ تردیدی نخواهد نمود. در برخی از روایات «ایمان به مهدی علیه السلام» از امور غیبی دانسته شده است؛ اموری که ایمان به آنها بر اساس سومین آیه از سوره بقره از نشانه های «پرهیزکاران» دانسته شده است؛ جابر بن عبدالله انصاری از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم چنین نقل می‏کند که فرمود: خوشا به حال صبرکنندگان در زمان غیبت قائم. خوشا به حال کسانی که بر محبت ائمه دوازده‏گانه پا بر جا می‏مانند همانها هستند که خداوند در کتاب خود قرآن این چنین وصفشان نموده «آنانکه به غیب ایمان آورند». (کفایه الاثر، ص ۶۰) امام صادق علیه السلام نیز در پاسخ شخصی که از آیه مذکور سوال نمود فرمودند: «متقیان شیعیان علی علیه‏السلام هستند و غیب همان حجت پوشیده از نظرهاست» (کمال الدین، ج۲، ص ۳۴۰) در درس های آینده به آیات دیگری از قرآن کریم که به حجت پوشیده از نظر و ظهور آن حضرت اشاره دارند خواهیم پرداخت.

خداوند سبحان در آیه ۱۰۵ سوره انبیاء می فرماید: «وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُون» یعنی «همانا ما پس از تورات در زبور نوشتیم که: زمین را بندگان شایسته ما به میراث مى‏برند» در این آیه شریفه مراد از «ذکر» توارت و مراد از «زبور» کتاب داود نبی علیه السلام است البته برخی از مفسرین نیز مراد از ذکر را قرآن و مراد از زبور را – که در اصل به معنای هر گونه نوشته است – تمامی کتب انبیای پیشین دانسته اند و آیه را اینچنین معنی نموده اند: «ما علاوه بر قرآن در تمام کتب انبیاء پیشین نوشتیم که سرانجام بندگان شایسته ما سراسر زمین را به میراث می برند» در هر صورت این آیه شریفه از مساله ای غیبی پرده بر می دارد که در کتب آسمانی انبیاء نگاشته شده است این مساله عبارت است از «تسلط بندگان صالح خدا و وراثت آنها بر روی کره زمین» بدون شک چنین آرزوئی هنوز برای بشر به واقعیت مبدل نشده است آروزی حکومت شایستگان بر تمام کره زمین و پاک شدن آن از لوث وجود ستمگران و ظلم پیشگان؛ چرا که به شهادت تاریخ در گذشته همواره در برخی از نواحی این کره خاکی ظالمان نامداری زیسته اند و امروز نیز فرزندان شوم آنان در گوشه گوشه زمین بر روش ننگین نیاکان خویش تاکید دارند و راه آنها را ای بسا با سرعتی بیشتر می پیمایند. بنابراین این وعده مسلم قرآنی که به تصریح آیه شریفه در کتب آسمانی دیگر نیز بیان شده است هنوز لباس واقعیت بر تن ننموده است. بدون شک بر اساس روایات متواتری که شیعه و سنی در خصوص مهدی موعود علیه السلام بیان نموده اند این وعده مسرت بار توسط وجود پر برکت آن هدیه آسمانی محقق خواهد شد به همین روی در بسیاری از روایات این آیه شریفه بر حضرت مهدی علیه السلام تطبیق شده است برای نمونه امام باقر علیه السلام می فرمایند: « بندگان صالحى را که خداوند در این آیه به عنوان وارثان زمین یاد مى‏کند یاران مهدى علیه السلام در آخر الزمان هستند» (البرهان فی تفسیر القرآن، ج ۳، ص ۸۴۸)

  خداوند متعال در آیه ۳۳ سوره توبه می فرماید: «هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ» یعنی «اوست که پیامبرش را با هدایت و دین حق فرستاد، تا آن را بر همه ادیان پیروز گرداند، هر چند مشرکان خوش نداشته باشند» آیه فوق که عینا و با همین الفاظ در سوره «صف» نیز آمده است و با تفاوت مختصرى در سوره «فتح» تکرار شده، خبر از واقعه مهمى مى‏دهد که اهمیتش موجب این تکرار گردیده است، خبر از جهانى شدن اسلام و عالمگیر گشتن این آئین الهی. گرچه بعضى از مفسران پیروزى مورد بحث این آیه را به معنى پیروزى منطقه‏اى و محدود گرفته‏اند که در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و یا زمانهاى بعد از آن براى اسلام و مسلمین صورت پذیرفت ولى با توجه به اینکه در آیه هیچگونه قید و شرطى نیست و از هر نظر مطلق است، دلیلى ندارد که معنى آن را محدود کنیم بنابراین مفهوم آیه پیروزى همه جانبه اسلام بر همه ادیان جهان است، و معنى این سخن آن است که سرانجام اسلام همه کره زمین را فرا خواهد گرفت و بر همه جهان پیروز خواهد گشت. بدون شک چنین غلبه و پیروزی تا به حال برای اسلام عزیز صورت نپذیرفته است امروزه هر چند اسلام تابعان فراوانی یافته و آوازه آن عالم را در نوردیده است اما در عین حال هنوز هستند بسیاری که از حقیقت حال آن غافلند و آن را مکتبی دور از منطق و عقل می دانند! هستند قدرت های نامشروعی که در قاموس وجود آنها چیزی جز دشمنی با اسلام وجود ندارد کسانی که در نابودی اسلام از هیچ تلاشی فروگذار نمی کنند و و برای تحقق اهداف شوم خود قتل ها و جنایت های متعددی را مرتکب می شوند. هستند افرادی که مسلمین را مورد آزار و شکنجه قرار می دهند و ای بسا به جرم دین و ایمان آنها حق حیات را از ایشان می ستانند. بنابراین به وضوح پیداست که وعده موجود در این آیه شریفه توسط مهدی موعود علیه السلام به واقعیت مبدل خواهد شد و این حقیقتی است که در برخی از روایات نیز به آن اشاره شده است. از امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه چنین نقل شده است: «وعده‏اى که در این آیه است به هنگام ظهور مهدى از آل محمد صورت مى‏پذیرد، در آن روز هیچکس در روى زمین نخواهد بود مگر اینکه اقرار به حقانیت محمد صلی الله علیه و آله مى‏کند» (تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۸۷) و نیز از امام صادق ع در تفسیر این آیه چنین نقل شده: «به خدا سوگند هنوز محتواى این آیه تحقق نیافته است و تنها زمانى تحقق مى‏پذیرد که قائم خروج کند و به هنگامى که او قیام کند کسى که خدا را انکار نماید در تمام جهان باقى نخواهد ماند» (نور الثقلین، ج ۲، ص ۲۱۱)

    خداوند سبحان در آیه ۵۵ از سوره مبارکه نور می فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى‏ لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً» یعنی «خدا به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‏اند، وعده داده است که حتماً آنان را در زمین جانشین [دیگران‏] کند، همان گونه که پیشینیان آنان را جانشین [دیگران‏] کرد، و قطعاً دینشان را که براى آنان پسندیده به سودشان استوار و محکم نماید، و یقیناً ترس و بیمشان را تبدیل به امنیت کند، [تا جایى که‏] فقط مرا بپرستند [و] هیچ چیزى را شریک من نگیرند» از مجموع آیه چنین بر مى‏آید که خداوند به گروهى از مسلمانان که داراى دو صفت ایمان و عمل صالح هستند سه نوید داده است: اول استخلاف و حکومت روى زمین؛ دوم نشر دین و آئین حق در تمام زمین و سوم از میان رفتن تمام اسباب خوف و ترس و وحشت و ناامنى؛ در نتیجه این امور با نهایت آزادى خدا را خواهند پرستید و فرمانهاى او را گردن خواهند نهاد؛ هیچ شریک و شبیهى براى او قائل نشده و توحید خالص را در همه جا خواهند گستراند. بدون شک این نویدهای سه گانه تا به حال برای دنیای اسلام به صورت کامل و تمام محقق نشده است بلکه این مدینه فاضله ای که در آیه شریفه ترسیم شده است تنها با قیام مهدی موعود علیه السلام و تحقق عدالت همگانی در حکومت آسمانی او به واقعیت تبدیل خواهد شد از همین روی در برخی از روایات این آیه شریفه به جکوت جهانی آن حضرت تفسیر شده است. امام سجاد در تفسیر این آیه می فرمایند: «آنها [مومنانی که در آیه به آنها نوید داده شده] به خدا سوگند شیعیان ما هستند، خداوند این کار را براى آنها به دست مردى از ما انجام مى‏دهد که «مهدى» این امت است، زمین را پر از عدل و داد مى‏کند آن گونه که از ظلم و جور پر شده باشد» (مرآه العقول، ج ۲، ص ۳۵۱)

  تمام ادیان آسمانی به پیروان خود عصر درخشان و سعادت عمومی و صلح جهانی و دوران پر خیر و برکتی را نوید داده‏اند که در آن نگرانیها و دلهره‏ها و هراسها مرتفع شود، و به یمن ظهور شخصی بزرگ و مردی خدائی که به تاییدات الهی موید است در روی زمین منطقه‏ای باقی نماند مگر آنکه در آن بانک دلنواز توحید بلند شود و روشنائی یکتاپرستی تاریکی شرک را زایل سازد، و علم و عدل و راستی و امانت چهره جهان آرای خود را بنمایانند، و همه جا را منور سازند. این موعود عزیز که بر حسب استوارترین و صحیحترین مصادر اسلامی همان مهدی موعود علیه السلام است در زبانهای دیگر به «گرزاسیه» و «وشینو» و «ارتور» و «مهمید» و «سوشیانس» و نامها و القاب دیگر خوانده شده است (صاحب کتاب نجم الثاقب ۱۸۲ لقب برای آن حضرت ذکر می کند که بسیاری از آنها القاب سایر ادیان به غیر از اسلام به ایشان است) در صحف ابراهیم (علیه السلام)، در زبور، در تورات، در انجیل، در زمزم زرتشت، در هزار نامه هندیان، در کتاب برزین آذر فارسیان، در کتاب شاکمونی، در کتاب پاتیکل و سایر کتاب های آسمانی ببعض صفات و علائمی که در احادیث اسلامی برای این ظهور و صاحب آن، حضرت مهدی حجه بن الحسن العسکری علیه‏السلام بیان شده اشاره یا تصریح شده است. (مرحوم علامه عسکری در کتاب امام مهدی در آیینه ادیان نام ۳۰ کتاب آسمانی را که در آنها از مهدی موعود علیه السلام با القاب مختلف یاد شده است ذکر می نماید) هر چند آیات متعدد قرآن کریم و روایات متواتر اسلامی و میراث ذی قیمت احادیث شیعی و به دنبال این موارد اتفاق نظر اندیشمندان اسلامی بر «اصل مهدویت» ما را از بررسی دیدگاه سایر ادیان در این خصوص بی نیاز می نماید اما با این همه برای تاکید بر ضرورت این مساله و ابطال بیشتر اتهامی که بر شیعه وارد می آورند – مبنی بر اینکه شیعه دلیلی بر وجود آن حضرت ندارد! – در درس های آینده به محتوای برخی از این بشارتها که در متون مقدس سایر ادیان ذکر شده است اشاره خواهیم نمود.

  چنانچه در درس دهم گذشت به فرموده قرآن کریم در تمام کتابهای آسمانی در خصوص «موعود» سخن گفته شده است؛ در این میان قرآن از «زبور داود» – که تحت عنوان «مزامیر» در لابلای کتب «عهد عتیق» آمده – به صراحت نام می برد؛ جالب است که در خصوص این مساله در زبور فعلی با وجودات تحریفاتی صورت گرفته در آن، تا جائی در خصوص موعود سخن گفته شده که می توان گفت: در هر بخشی از «زبور» اشاره ای به ظهور مبارک آن حضرت، و نویدی از پیروزی صالحان بر شریران و تشکیل حکومت واحد جهانی و تبدیل ادیان و مذاهب مختلف به یک دین محکم و آیین جاوید و مستقیم، موجود است. قرآن کریم چنین می فرماید: «ما علاوه بر ذکر (تورات) در «زبور» نوشتیم که [در آینده] بندگان صالح من وارث زمین خواهند شد» (انبیاء: ۱۰۵) عین همین عبارت در زبور موجود است. و اینک متن زبور: «(۹) زیرا که شریران منقطع می شوند. امّا متوکّلان به خداوند، وارث زمین خواهند شد (۱۰) و حال اندکست که شریر نیست می شود که هر چند مکانش را جستجو نمایی ناپیدا خواهد بود (۱۱) متواضعان وارث زمین شده از کثرت سلامتی متلذّذ خواهند شد (۱۲) شریر بخلاف صادق افکار مذمومه می نماید، و دندانهای خویش را بر او می فشارد (۱۳) خداوند به او متبسّم است چون که می بیند که روز او می آید (۱۴) شریران شمشیر را کشیدند و کمان را چلّه کردند تا آن که مظلوم و مسکین را بیندازند، و کمانهای ایشان شکسته خواهد شد (۱۶) کمی صدّیق از فراوانی شریران بسیار بهتر است. (۱۷) چون که بازوهای شریران شکسته می شود و خداوند صدّیقان را تکیه گاه ا ست (۱۸) خداوند روزهای صالحان را می داند و میراث ایشان ابدی خواهد بود (۱۹) در زمان «بلا» خجل نخواهندشد، و در ایّام قحطی سیر خواهند بود (۲۰) لکن شریران هلاک خواهند شد، و دشمنان خداوند، مثل پیه برّه ها فانی بلکه مثل دود تلف خواهند شد (۲۲) زیرا متبرّکان خداوند، وارث زمین خواهند شد، امّا ملعونان وی منقطع خواهند شد (۲۹) صدّیقان وارث زمین شده، ابداً در آن ساکن خواهند شد (۳۴) به خداوند پناه برده، راهش را نگاهدار که تو را به وراثت زمین بلند خواهند کرد و در وقت منقطع شدن شریران این را خواهی دید (۳۸) امّا عاصیان، عاقبت مستأصل، و عاقبت شریران منقطع خواهند شد». (عهد عتیق، کتاب مزامیر، مزمور ۳۷، بندهای۹-۳۸؛ برای اطلاع از نمونه های دیگر در کتاب مزامیر مراجعه نمایید به: مزمور ۹۶، بندهای ۱۰-۱۳، مزمور ۹۲، بندهای ۱و ۲، مزمور ۷۲، بندهای ۱-۲۰)

  در کتاب «اشعیای نبی» که از ملحقات تورات محسوب می شود این پیامبر – که یکی از پیامبران پیرو تورات است – بشارت فراوانی در مورد ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) داده است. در اینجا نخست فرازی از آن بشارت ها را نقل نموده، و برخی از نکات آن را توضیح می دهیم تا معلوم شود که مسلمانان در باره عقیده به ظهور یک مصلح جهانی تنها نیستند، بلکه همه اهل کتاب در این عقیده با مسلمانان اشتراک نظر دارند. در فرازی از کتاب اشعیا در خصوص یکی از فرزندان یسیّ، سه بشارت داده شده است؛ مقدمتا باید دانست که یسیّ پدر حضرت داود بوده است و بدون شک می توان مهدی موعود علیه السلام را از فرزندان او محسوب نمود زیرا طبق تحقیق علامه عسکری در کتاب «امام مهدی در آیینه ادیان» حضرت داوود و سلیمان فرزندان پسری یسیّ، و حضرت عیسی بن مریم (علیه السلام) نواده دختری وی، و مهدی موعود (علیه السلام) نیز از جانب مادرش جناب نرجس خاتون نواده دختری «یسیّ» می باشد. در هر صورت در خصوص این نواده و حکومت آن سه بشارت داده شده است که عینا در روایات اسلامی نیز آنها را ملاحظه می کنیم. این سه بشارت که در تورات، کتاب اشعیای نبی، باب ۱۱، بندهای ۱-۱۰ ذکر شده اند عبارتند از: الف. قضاوت عادلانه و بر اساس علم قطعی؛ در این خصوص در کتاب اشعیا می خوانیم: «(نواده یسیّ) موافق رؤیت چشم خود، داوری نخواهد نمود و بر وفق سمع گوشهای خویش، تنبیه نخواهد نمود; بلکه مسکینان را به عدالت داوری خواهد کرد و به جهت مظلومان زمین به راستی حکم خواهد نمود» این بشارت در کلام امام صادق علیه السلام نیز آمده است آنجا که می فرمایند: «مهدی موعود در حکم و قضاوت نیازی به شاهد و بینه ندارد خداوند به او الهام می کند پس او با علم و یقین حکم قضاوت و می نماید» (الزام الناصب، ج ۱، ص ۱۶۹) ب. نابودی روح درندگی و سبعیت حتی در بین حیوانات درنده؛ در این خصوص در همان بندها می خوانیم: «و گرگ با بره سکونت خواهد داشت و پلنگ با بزغاله خواهد خوابید و گوساله و شیر پرواری با هم و طفل کوچک آنها را خواهد راند و گاو با خرس خواهد چرید و بچه های آنها با هم خواهند خوابید و شیر مثل گاو کاه خواهد خورد، و طفل شیر خواره بر سوراخ مار بازی خواهد کرد، و طفل از شیر باز داشته شده، دست خود را بر خانه افعی خواهد گذاشت» جالب است که امیر المومنین علیه السلام نیز در این خصوص می فرمایند: «گوسفندان در کنار گرگان می چرند و کودکان با مارها و عقرب ها بازی می کنند بدون اینکه گزندی به آنها برسد» (بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۱۶) و «[در عصر ظهور مهدی علیه السلام] گوسفندان در کنار گرگان می چرند و کودکان با مارها و عقرب ها بازی می کنند بدون اینکه گزندی به آنها برسد» (منتخب الاثر، ج ۳، ص ۱۴۶) ج. رواج سطح وسیع علم و معرفت در بین بشر؛ در این خصوص نیز در همان بندهای کتاب[…]

  ۱) در کتاب دانیال نبی که از ملحقات تورات است می خوانیم: «امیر عظیمی که برای پسران قوم تو ایستاده قائم است، خواهد برخاست. و چنان زمان تنگی خواهد شد که از زمانی که اُمّتی به وجود آمده است تا امروز نبوده، و در آن زمان هر یک از قوم تو، که در دفتر مکتوب یافت شود رستگار خواهد شد. و بسیاری از آنانی که در خاک زمین خوابیده اند بیدار خواهند شد، امّا اینان به جهت حیات جاودانی و آنان به جهت خجالت و حقارت جاودانی. و حکیمان مثل روشنایی افلاک خواهند درخشید، و آنانی که بسیاری را به راه عدالت رهبری می نمایند مانند ستارگان خواهند بود تا ابد الآباد. امّا تو ای دانیال! کلام را مخفی دار و کتاب را تا زمان آخر مهر کن… خوشا به حال آن که انتظار کشد» (تورات، کتاب دانیال نبی، بابا ۱۲، بندهای ۱-۱۲) ۲) در عبارتی که نقل شد نکات چندی وجود دارد که برخی از آنها را به طور اختصار توضیح می دهیم: الف. شخص مورد بشارت که در نخستین فراز بشارت مزبور به عنوان «ایستاده» از او تعبیر شده است، قائم آل محمّد (علیهم السلام) است که بزرگترین نماینده انبیای الهی است، و دعوت تمام پیامبران خدا را یکجا در حکومت حقّه خود آشکار ساخته، آیین الهی را بر سرتاسر کره خاکی حکم فرما می نماید. ب. منظور از «زمان تنگی»، زمان بیدادگریها، سختیها، فشارها، ظلم و ستم هایی است که قبل از ظهور آن حضرت در سراسر جهان پیدا می شود، چنان که در روایات اسلامی آمده است: «او زمین را از عدالت و دادگری مملو می کند چنانچه از ظلم و ستم مملو می شود» (کافی، ج ۱، ص ۳۳۸) ج. منظور از: «آنانی که در خاک زمین خوابیده اند»، گروهی از اموات می باشند که در دولت با سعادت حضرت مهدی (علیه السلام) زنده می شوند، و برخی از آنان از یاران آن حضرت می گردند و در رکاب حضرتش می جنگند و برخی دیگر به سزای اعمال ناشایست خود می رسند. در این زمینه، روایات بسیاری از ائمّه معصومین (علیهم السلام) رسیده است که به جهت اختصار از ذکر آنها خودداری می نماییم. د. در انتهای این عبارت نیز با تعبیر «خوشا به حال آنان که انتظار می کشند» به «انتظار» ترغیب شده است و این امر به وفور در روایات اسلامی نیز ملاحظه می شود. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «خوشا به حال شیعیان قائم ما که در عصر غیبت او منتظر ظهورش هستند» (بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۰)

  مطالعه اجمالی آنچه در درس های پیشین گذشت جای هر گونه شک و شبهه در خصوص اصل وجود مهدی موعود علیه السلام را از بین می برد؛ احیاگر عزیزی که نه تنها در باور شیعیان بلکه در باور عموم مسلمین و حتی در باور عموم معتقدان به ادیان الهی روزی می آید و با برقراری عدالت جهانی، ریشه ظلم و ستم را می خشکاند و ظالمان بی مقدار را در جای خویش می نشاند و حق مظلومان را از آنها می ستاند. به راستی بعد از «وجود آیات متعدد قرآنی»، «روایات فوق حد تواتر در نزد شیعه و سنی» و «پذیرش اصل وجود موعود به صورت فرا اسلامی و جهانی» چگونه می توان باز هم در مقابل این اعتقاد شریف موضع گیری نمود و سر تسلیم در مقابل آن فرود نیاورد؟ به راستی اگر کسی با وجود این همه دلیل روشن بازهم در این مساله تردید نماید می تواند در سایر اعتقادات دینی – که خبر غیبی از آنها داده شده است؛ نظیر جزئیات پس از مرگ و سرای آخرت و … – تسلیم شود؟ با وجود تمام آنچه گفته شد حق سوال از هیچ کس گرفته نمی شود؛ پرسیدن و سوال کردن «معبر» بسیار خوبی است و مسیری است که تمام دانشمندان از آن می گذرند و چنانچه امام صادق علیه السلام می فرمایند: «کلیدی است که ما را به گنجینه های دانش می رساند» (ر.ک: تحف العقول، ص ۴۱) آری «مأمن» خوبی نیست و اگر جای امنی در روح آدمیان بیابد و در ذهن ها باقی بماند و پاسخ آن پیدا نشود ای بسا به لجنزار فاسدی تبدیل شود و روح آدمی را در خود فرو برد. به همین روی است که در درس های بعدی به مهمترین سوالاتی که در خصوص این اعتقاد مسلم وجود دارند و ای بسا این اعتقاد آسمانی را در هاله ای از تردید و ابهام فروبرده اند پرداخته می شود. به نظر می رسد مهمترین سوال و ابهام که در مقابل این اعتقاد مسلم وجود دارد مساله عمر طولانی حضرت است. بر اساس باور شیعه امروز قریب به ۱۲۰۰ سال از عمر آن حضرت سپری شده است و جان شیرین او قریب به ۱۲۰۰ بهار این کره خاکی را لمس نموده است. حال با عنایت به اینکه میانگین عمر افراد انسان چیزی نزدیک به ۶۰ سال است چگونه می توان فردی را تصور نموده که ۲۰ برابر این عمر طبیعی در این دنیا زیسته باشد؟! آیا این عمر طولانی اعتقاد به وجود و حیات منجی را در تردید و ابهام فرو نمی برد؟ به خواست خدای سبحان در درس های آینده به بررسی این سوال خواهیم پرداخت.

  پرسش در خصوص عمر طولانی مهدی موعود علیه السلام و تردید در واقعی بودن آن مساله ای است که از دیرباز ذهن بسیاری را معطوف به خود نموده است. باید توجه نمود که افرادی که این سوال را در ذهن می پرورانند دو دسته اند: الف. عده ای از اساس منکر وجود خدا هستند (ماتریالیست ها) یا دست کم در اوصاف خدای عالم تردید دارند و برای مثال در «علم بی نهایت» یا «قدرت بی حد» او شک دارند؛ پاسخ به این پرسش برای چنین افرادی لغو و بیهوده است؛ در حقیقت لازم است برای ایشان مسائل مهمتری تبیین شده و پرسش های کلیدی تر آنها پاسخ داده شود. طبق فرض این دسته از افراد اصل وجود خدا و یا اصل ویژگی های خدا را قبول ندارند چرا اینان باید به مساله «طول عمر امام زمان» نظر بیافکنند؟ در حالی که عقل و منطق، آنها را به پرسش در خصوص اصل وجود خدا و ویژگی های او سوق می دهد نه چنین سوالی که جنبه ثانوی دارد و طبیعتا فقط برای معتقدان به وجود خدا و اوصاف او مطرح می شود. اساسا چنین پرسشی لغو و بیهوده است و قاعدتا این پرسش کنندگان انگیزه از بین بردن جهل ندارند بلکه به دنبال تمسخر معتقدان به این اعتقاد و یا تحقیر آنها و یا انگیزه های ناسالمی از این دست هستند. ب. عده ای وجود خدا را پذیرفته و ویژگی های او را نیز کما بیش شناخته اند، ای بسا در دایره مسلمین داخلند و شهادتین بر لب می رانند و ای بسا حتی در جمع شیعیان قرار دارند و و خویشتن را اراتمند و معتقد به اهل بیت علیهم السلام می شمارند. این دسته از افراد به انگیزه «از بین بردن جهل» چنین سوالی می نمایند و بر هر صاحب دانشِ متعهدی لازم است که در مقابل سوال آنان سکوت نکند و پاسخ آنان را با دلیل روشن بیان نماید. بنابراین روی سخن ما در مساله مهم «طول عمر امام زمان» صرفا با خداباورانی است که خدای سبحان را با ویژگی ها و اوصافش شناخته و به وجود او باور دارند و الا بر دیگر افراد لازم است این مساله را در کناری نهاده و ابتدا در خصوص اصل وجود خدای متعال و ویژگی های او تحقیق نمایند.

  در درس قبل بیان شد که سوال از طول عمر امام زمان اختصاص به خداباوران دارد و غیر ایشان لازم است ابتدا در خصوص اصل وجود خدا و اوصاف او تحقیق نمایند. بنابراین روی سخن ما با خدا باوران است به همین روی خطاب به ایشان می گوییم: تردید در عمر طولانی فردی از افراد انسان می تواند در عوامل ذیل سرچشمه داشته باشد: الف. یا این تردید به جهت تردید در «اصل وجود خدا» است به این بیان که اساسا خدایی وجود ندارد تا بتواند عمر طولانی برای کسی تضمین کند؛ بدون شک این احتمال منتفی است زیرا طبق فرض پرسشگر، اصل وجود خدا را پذیرفته است. ب. یا این تردید به جهت تردید در «قدرت بی انتهای خدا» است به این بیان که خدا وجود دارد ولی توان اینکه عمر فردی را افزایش دهد و ده ها برابر عمر افراد عادی قرار دهد ندارد؛ این احتمال نیز منتفی است زیرا طبق فرض، پرسشگر، خدای سبحان را خالق زمین و آسمان، کهکشان ها و ستارگان، جنیان و پریان و انسان و این عالم بی کران می داند و هرگز در شعاع قدرت لایزال او تردید نمی کند. ج. یا این تردید به جهت تردید در «علم بی نهایت خدا» است به این بیان که خدا وجود دارد، ای بسا قدرت نیز دارد اما نمی داند از چه طریق و با به کار گیری چه عواملی می تواند چنین عمر غیر طبیعی را برای فردی به ارمغان آورد؛ این احتمال نیز منتفی است زیرا پرسشگر، خدای سبحان را به علم مطلق می شناسد و ذره ای جهل را در ساحت قدسی او مجاز نمی شمارد. د. یا این تردید به جهت تردید در «وجود مانع» است به این بیان که خدا وجود دارد علم و قدرت بر بخشیدن عمر طولانی به افراد را نیز دارد اما عاملی وجود دارد که مانع از إعمال قدرت خداست و در حقیقت از فعل و اراده او جلوگیری کرده او را ملزم به ترک این اراده می نماید؛ این فرض نیز قطعا منتفی است زیرا پرسشگرِ موحد مد نظر ما، هرگز قدرتی را فوق قدرت خدای متعال که یارای مقابله با او داشته باشد و از اراده او ممانعت کند را نمی شناسد. بنابراین روشن شد که تردید در عمر شریف امام زمان علیه السلام در حقیقت به تردید در «وجود خدا و وجود اوصاف الهی» بازگشت می نماید و پرسشگر اگر در این مسائل تردید دارد باید با تحقیق و جستجو به حل آنها بپردازد و اگر خانه جانش نور باران از یقین به این مسائل است و خدای دین را به علم مطلق و قدرت مطلق می شناسد بنابراین نباید جائی برای تردید در عمر طولانی ولی الله الاعظم در قلب خویش باقی بگذارد. به خواست خدا در درس های آینده مساله قدرت الهی را در «افزایش عمر طبیعی افراد» از منظر آیات قرآن تبیین خواهیم نمود.

  کسانی که خدای متعال را به علم و قدرت بی نهایت می شناسند نباید در عمر غیر طبیعی و طولانی فردی از افراد انسان تردید کنند. مگر نه این است که این عمر غیر طبیعی توسط خدای قادر مطلقی ایجاد شده است که به دست خویش آسمان و زمین را بنا نهاده است؟ همان خدائی که در کتاب آسمانی مسلمانان بیش از ۳۰ مرتبه فرموده است: «خداوند بر هر چیز تواناست» (بقره: ۲۰) تا جای هیچ تردید و ابهامی در مسائلی از این دست برای خدا باوران باقی نماند. در این درس به داستانی قرآنی اشاره می کنیم که در آن به قدرت بی انتهای الهی حادثه ای رخ می دهد که به مراتب از طول عمر امام زمان علیه السلام شگفت تر و خارق العاده تر است. «عُزیر» نبی بر ویرانه روستائی عبور کرد که تمام اهل آن از بین رفته بودند، در خصوص چگونگی حیات مجدد تک تک اهل این روستا در سرای آخرت سوال نمود و گفت: «خدا چگونه اینان را پس از مرگشان زنده مى‏کند؟ پس خدا او را صد سال میراند، سپس وى را برانگیخت، به او فرمود: چه مقدار [در این منطقه‏] درنگ کرده‏اى؟ گفت: یک روز یا بخشى از یک روز درنگ کرده‏ام. [خدا] فرمود: بلکه صد سال درنگ کرده‏اى! به خوراکى و نوشیدنى خود بنگر که [پس از گذشت صد سال و رفت و آمد فصول چهارگانه‏] تغییرى نکرده، و به دراز گوش خود نظر کن [که جسمش متلاشى شده، ما تو را زنده کردیم تا به پاسخ پرسشت برسى و به واقع شدن این حقیقت مطمئن شوى‏]، و تا تو را نشانه‏اى [از قدرت و ربوبیّت خود] براى مردم [در مورد زنده شدن مردگان‏] قرار دهیم، اکنون به استخوان‏ها [ىِ دراز گوشت‏] بنگر که چگونه آنها را برمى‏داریم و به هم پیوند مى‏دهیم، سپس بر آنها گوشت مى‏پوشانیم. چون [کیفیتِ زنده شدنِ مردگان‏] بر او روشن شد، گفت: اکنون مى‏دانم که یقیناً خدا بر هر کارى تواناست» (بقره: ۲۵۹) به تصریح قرآن در داستان عزیر به قدرت بی انتهای خدای متعال طعام و غذای او با گذشت صد سال و در شرایط جوی متفاوت هیچ تغییری نکرد! این در حالی است که همه می دانیم طعام در شرایط عادی و در دمای مرسوم – هر نوع طعامی که باشد – نهایتا بیش از یک هفته سالم نمی ماند اما خدای متعال به این طعام عمر ۱۰۰ ساله داده است یعنی بیش از ۵۲۰ برابر از عمر طبیعی یک غذا! خدائی که می تواند به یک غذا بیش از ۵۲۰ برابر عمر طبیعی اش را ارزانی کند آیا نمی تواند به یک انسان ۲۰ برابر دیگران عمر بدهد؟! ( زیرا چنانچه گذشت عمر ۱۲۰۰ ساله امام عصر علیه السلام تنها ۲۰ برابر عمر طبیعی ۶۰ ساله سایر مردمان است) بنابراین حتی اگر امام زمان ده ها برابر عمر کنونی خویش را یابند نباید در آن تردیدی راه داد.

  پس از اثبات اینکه اعتقاد به مهدویت یک اعتقاد اصیل است و اصل آن در تمام مذاهب اسلامی پذیرفته شده است به سوالاتی در خصوص این اعتقاد مبارک می پردازیم؛ سوالاتی که ممکن است در ذهن افراد ایجاد تردید نماید و سرزمین قلب آنها را آلوده ساخته ساحل امن یقین را به دریائی مواج از شکاکیت مبدل سازد. اولین سوال و اولین تردید در خصوص مساله طول عمر حضرت بود که در درس های قبلی به آن پرداخته شد اینک به دنبال سوال دیگری هستیم مبنی بر اینکه: فلسفه و علت غیبت آن حضرت چیست؟ به چه دلیل آن وجود نازنین در سراپرده غیبت به سر می برد؟ آیا چه تفاوتی بین امت کنونی و امت های پیشین است که آنها از یمن درک و ظهور امام بی نصیب نبودند اما مردمان روزگار ما از این فیض بی بهره شده اند؟ چه حکمتی در این غیبت طولانی که ایمانها را سست و یقین ها را رقیق می کند وجود دارد؟ روشن است که اگر برای این سوال پاسخ کاملی پیدا نشود ممکن است اصل اعتقاد به امام عصر علیه السلام مورد تردید قرار گیرد لذا در درسهای بعد به پاسخ به این سوال خواهیم پرداخت. قبل از ورود به پاسخ لازم است توضیحی در خصوص معنای «غیبت امام عصر» علیه السلام داده شود تا بتوانیم با دقت بیشتری به حل این پاسخ مهم بپردازیم به صورت کلی غیبت امام زمان را دو گونه می توان معنا نمود: الف. غیبت به معنای عدم حضور: در این فرض فرد غایب نه تنها از نظرها پوشیده است بلکه اساسا حضور ندارد؛ مانند شاگردی که در کلاس درس غایب است و به دلیلی – مانند مریضی یا مسافرت و … – اساسا در کلاس شرکت نکرده است. برخی از مردم غیبت امام زمان علیه السلام را اینگونه تفسیر می کنند و می پندارند آن حضرت در بستر جامعه ما حضور ندارد و از زندگی طبیعی کناره گرفته ای بسا به درون چاهی یا در دل بیابانی رخت بربسته است! ای تصور کاملا غلط است و هرگز نباید غیبت را اینگونه تفسیر نمود. دلیل این مدعا روایاتی است که نقل شده و در ادامه به نمونه ای از آن اشاره می شود. ب. غیبت به معنای عدم ظهور: در این فرض فرد غایب صرفا از نظرها و از شناخته شدن پوشیده است یعنی در کنار ما وجود دارد و در حیات ما حضور دارد اما حتی اگر دیده شود شناخته نمی شود و در حقیقت «شخص» او غایب نیست بلکه «عنوان» او غایب است در همین رابطه محمد بن عثمان – که از نواب خاص حضرت در عصر غیبت صغری بوده است – می گوید: « به خدا قسم صاحب این امر در موسم حج حاضر می شود (و اعمال حج را به جا می آورد) پس مردم او را می بینند و او آنها را می شناسد اما ایشان او را نخواهند شناخت» (کمال الدین، ج ۲، ص ۴۴۰) بنابراین باید سوال را بازخوانی نمود: فلسفه عدم ظهور امام زمان علیه السلام چیست؟ به چه دلیل قریب به ۱۲ قرن است که ناشناخته[…]

  مساله «فلسفه غیبت» از دیرباز و از عصر امامان معصوم علیه السلام مطرح بوده است. گاهی خود امام به تبیین چرائی غیبت مهدی موعود پرداخته است و در مواردی اصحاب از آن سوال نموده و امام پاسخ داده اند و این همه شاهد بسیار متینی بر قطعیت مساله مهدویت در بین امامان معصوم علیهم السلام و اصحاب ایشان است. بنابراین به نظر می رسد بهترین راه برای کشف پاسخ به این سوال رجوع به میراث روائی شیعه است و نباید از بیرون و با تحلیل های صرفا شخصی به تبیین این سوال پرداخت. اولین مساله ای که در برخی روایات دیده می شود تاکید بر «پنهان بودن سر این امر» است. امام صادق علیه‌السّلام فرمود: «به درستی که حکمت [و دلیل] غیبت آشکار نشود، مگر پس از ظهورش؛ چنان که حکمت کارهای خضر – از سوراخ کردن کشتی، کشتن نوجوان تا برپاداشتن دیوار شکسته – برای موسی روشن نشد مگر پس از آنکه از هم جدا شدند.» (کمال الدین، ج ۲، ص ۴۸۲) این روایات بر حکمت داشتن غیبت تاکید دارد و شیعیان را موظف به تصدیق «هستی» و وجود حکمت می نماید هر چند که به «چیستی» آن پی نبرند. به صورت کلی تمام افعال خدای سبحان اینگونه اند و هموراه حکمتی ژرف در ورای آنها وجود دارد اما در بسیاری از موارد چیستی آنها بر ما پوشیده است. بنابراین هر شیعه ای موظف است پس از اثبات ضرورت اعتقاد به مهدی موعود علیه السلام به بهانه ندانستن حکمتِ غیبتِ آن حضرت در این اعتقاد تردید نکند زیرا او می داند که در تمام افعال خدای سبحان حکمتی وجود دارد هر چند بر ما پوشیده باشد. به همین جهت در ادامه حدیث پیش گفته امام صادق علیه السلام می فرمایند: «چون دانستیم که خداوند – تبارک و تعالی – حکیم است. تصدیق می‌کنیم که همه افعال او حکیمانه است هر چند وجه آن برای ما منکشف نباشد، ای پسر فضل! این امری از امور خدای تعالی و سرّی از اسرار خدا و غیبتی از غیوب او است» با این هم در سایر روایات حکمتهائی برای غیبت امام عصر علیه السلام بیان شده است – که به یاری خدا در درس های بعد بیان خواهند شد – به همین جهت معلوم می شود که حکمت اصلی این مساله پس از ظهور روشن می شود اما در عین حال اینک در عصر غیبت ما در جهل مطلق به سر نمی بریم و می توانیم به گوشه ای از این حکمت ها – که در سایر احادیث بیان شده اند – اطلاع پیدا کنیم.

  تا کنون علوم و دانشهائی که بشر از راه های عادی تحصیل کرده به کشف تمام اسرار خلقت موجودات این عالم موفق نشده و اگر علم، هزارها بلکه میلیونها سال دیگر هم جلو برود هنوز معلومات او در برابر مجهولاتش بسیار مختصر و ناچیز است؛ بنابراین کسی نمی تواند نسبت به وجود یکی از پدیدهای این جهان بزرگ به علت عدم کشف سرّ پیدایش و آفرینش آن اعتراض کند و یا پاره ای از نظامات و قوانین عالم را بی فایده و بی مصلحت بداند. هیچ کس هم نمی تواند بطور یقین ادعا کند که در کوچک ترین پدیده و حوادث جهان، سرّی و نکته ای نهفته نیست همچنانکه کسی نمی تواند ادعا کند که به تمام اسرار عالم واقف و آگاه است. معروف است: زنی از بزرگمهر ـ حکیم مشهور ایرانی ـ مسأله ای پرسید؛ حکیم در پاسخش گفت: نمی دانم. زن گفت: ای حکیم، شاه به تو حقوق و ماهیانه می دهد که با سرانگشت علم و حکمت خویش، گره از مشکلات مردم بگشائی، شرم نمی داری که در جواب مسأله من به جهل و نادانی خود اقرار می کنی؟ حکیم گفت: آنچه را شاه به من می دهد در برابر معلومات و دانائیهائی است که دارم ولی اگر بخواهد در مقابل مجهولات و نادانسته های من عطا کند هرگاه تمام زر و سیم دنیا را به من بدهد کم داده است. پس بشر باید در راه کشف مجهولات و درک اسرار، همواره کوشا باشد و اگر در یک جا کنجکاوی او در راه کشف سرّی به جائی منتهی نشد، آن را دلیل بر عدم آن نگیرد. همانطور که وقتی چشمهای او مسلح به تلسکوپهای قوی و میکروسکپهای ذره بین نبود، حق نداشت منکر وجود موجودات ذره بینی و کهکشانهای غیر مکشوف آسمانی شود. بعد از این مقدمه می گوئیم: ما در ایمان به غیبت حضرت امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ به هیچ وجه محتاج به دانستن سرّ آن نیستیم و اگر فرضاً نتوانستیم به هیچیک از اسرار آن برسیم، آن را بطور قطع باور داریم و اجمالاً می دانیم که مصالح و فواید بزرگی در این غیبت است اما میان دانستن و ندانستن ما، با واقع شدن و واقع نشدن آن هیچ رابطه ای نیست چنانچه اگر ما اصل غیبت را هم نشناسیم به واقعیّت آن صدمه ای وارد نمی شود. غیبت آن حضرت امری است واقعی که معتبرترین احادیث از آن خبر داده و جمع بسیاری از بزرگان در این مدت به درک حضور مقدس آن حضرت نایل شده اند، پس میان این مطلب یعنی ندانستن سرّ غیبت و صحت امکان وقوع آن هیچ ارتباطی وجود ندارد و می توانیم بگوئیم ما سرّ غیبت آن حضرت را نمی دانیم و با این وجود به غیبت آن بزرگوار ایمان داریم. مثل اینکه فایده بسیاری از چیزها را نمی دانیم ولی به وجود و هستی آنها عالِم و دانائیم.

  صفحات کتاب قطور تاریخ بشر نشان می دهد که جامعه بشری امتحان خویش را بد پس داده و در حق فرستادگان الهی و امامان معصوم وظایف خویش را به درستی به جا نیاورده است. اکثر انبیای الهی با مخالفت مردمان روبرو شدند افراد اندکی به ایشان ایمان آوردند آنها را به باد استهزاء گرفتند ای بسا دستان خویش را در خون آنها فروبردند و شهادت برایشان رقم زدند و ای بسا عمری خانه نشینی و و انزوا برای آنها به ارمغان آوردند. به راستی که فرستادگان الهی در اوج غربت و مظلومیت شعار توحید سر می دانند و البته با این همه قلبهای مستعد و دلهای آماده بسیاری را غرق در دریای نور می کردند و تا آسمانهای بلند انسانیت به پرواز در می آوردند. قرآن کریم می فرماید: «چه بسیار پیامبرانی که انبوهى دانشمندانِ الهى مسلک [و کاملان در دینِ‏] به همراه آنان جنگیدند، پس در برابر آسیب‏هایى که در راه خدا به آنان رسید، سستى نکردند و ناتوان نشدند و [در برابر دشمن‏] سر تسلیم و فروتنى فرود نیاوردند و خدا شکیبایان را دوست دارد» (آل عمران: ۱۴۶) امامان شیعه نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند و طعم تلخ بی وفائی و کوتاهی مردمان عصر خویش را بسیار چشیدند. مردمانی که آنها را خانه نشین نمودند گِرد دیگران حلقه زدند و غیر آنها را به ریاست برگزیدند از یاری آنها شانه خالی کردند و حتی در مقابل آنها صف کشیدند ای بسا برای ریختن خون پاک آنها بر یکدیگر سبقت گرفتند و جام زهر را به جان ایشان نوشانیدند و تاب تحمل عدالت آسمانی آنها را برنتابیدند. بهترین شاهد بر این مظلومیت جانگداز این است که هیچ یک از آنان به مرگ طبیعی از این دار فانی رخت بر نبست بلکه همگی به فیض شهادت نائل آمده و به دست ظالمان و جباران عصر خویش به لقای حق شتافتند از همین روی امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند: «از ما امامان نیست مگر اینکه مسموم می شود و یا [به ضرب شمشیر] کشته می شود» (کفایه الاثر، ص ۲۲۷) از آنچه گذشت به روشنی در می یابیم که اگر مهدی موعود علیه السلام – که آخرین ذخیره الهی است – نیز در سراپرده غیبت فرو نمی رفت و مانند اجداد طاهرینش در بین مردم ظهور داشت سرنوشتی غیر از «مرگ» برای او رقم نمی خورد به همین جهت است که در بسیاری از روایات فلسفه و حکمت غیبت آن بزرگوار در «ترس از کشته شدن» دانسته شده است. برای نمونه امام صادق علیه السلام می فرماید: «برای قائم علیه السلام قبل از اینکه قیام کند غیبتی است» راوی می پرسد به چه دلیل و امام پاسخ می دهد «او می ترسد» آنگاه امام علیه السلام با دست خویش به شکم اشاره می کند یعنی «کشته می شود» (کافی، ج ۱، ص ۳۳۸) در درس بعد در خصوص این حکمت بیشتر توضیح خواهیم داد.

در درسهای ابتدائی بیان شد که اصل مهدویت در اسلام مسلم است و تمام فرقه های اسلامی – حتی وهابیان – آن را انکار نمی کنند. ابن تیمیه که پایه گذار تفکر وهابی است، وقتی در برابر انبوهی از روایات در صحاح سته و حتی صحیح بخاری و مسلم در باره حضرت مهدی مواجه می‌شود، صراحتاً می‌گوید: «احادیثی که به برای اثبات قیام حضرت مهدی به آنها احتجاج می شود صحیح هستند. این روایات را ابو داود، ترمذی و احمد نقل کرده‌اند.» (منهاج السنه النبویه، ج ۴، ص۲۱۱) آنچه بسیار جلب توجه می نماید نظر بن باز مفتی اعظم سابق عربستان سعودی است؛ وی می گوید: «قضیۀ مهدویت، قضیۀ روشنی است، احادیث در این باره مستفیض هستند؛ بلکه متواتر است و بسیاری از دانشمندان تواتر آن را حکایت نموده اند … این روایات دلالت دارند بر این که این شخص موعود امرش ثابت است و خروج و قیامش حق است … در این میان به سخنان برخی از اهل علم که خلاف این مسائل را گفته اند نیز التفات نمی شود.» (مجله الجامعه الإسلامیه بالمدینه المنوره، العدد ۳، السنه الأولى ۱۳۸۸) آری «اصل مهدویت» مورد اتفاق است اما در این میان مشکل با وهابیت در دو مساله است: اول مساله ولادت آن حضرت و اینکه آیا در سال ۲۵۵ هـ به دنیا آمده است؟ و طبعا آیا اکنون زنده است؟ در اینجا وهابیون منکر ولادت او و حیات فعلی او هستند و معتقدند او در آخر الزمان متولد شده و قیام می کند. دوم مسله پدر آن حضرت و اینکه آیا حضرت مهدی سلام الله علیه از نسل امام عسکری علیه السلام است یا نه؟ آری این دو مساله بهانه خوبی برای ایشان شده تا شیعه را مورد حمله قرار دهند و آنان را در اعتقاد به زنده بودن امام زمان و ولادت ایشان و طبعا عمر طولانی حضرت و … مورد هجمه قرار داده، اهل بدعت و خرافات محسوب نمایند. به یاری خدا در درسهای بعدی برای روشن شدن حقیقت، این مسائل را دنبال می نمائیم.

در نگاه شیعه، ولادت امام زمان علیه السلام و حیات فعلی ایشان امری قطعی و مسلم است. این مساله نه تنها در روایات صحیح متعددی به تصریح بیان شده است بلکه لازمه قطعی اعتقاد شیعه در تعریف و تبیین جایگاه امامت است. مقصود این است، هنگامی که امام را صاحب ولایت تکوینی و واسطه فیض الهی بدانیم و جهان هستی را به برکت او مستدام بشماریم «بِبَقَائِهِ بَقِیَتِ الدُّنْیَا وَ بِیُمْنِهِ رُزِقَ‏ الْوَرَى‏ وَ بِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الْأَرْضُ وَ السَّمَاء» (زاد المعاد: ۴۲۳) زمین را بدون او نابود شدنی فرض نمائیم، «لَوْ بَقِیَتِ الْأَرْضُ یَوْماً وَاحِداً بِلَا إِمَامٍ مِنَّا لَسَاخَتِ‏ الْأَرْضُ‏ بِأَهْلِهَا» (دلائل الامامه: ص ۴۳۶) مرگ بدون شناخت امام زمان را مرگ جاهلی باور کنیم، «مَنْ‏ مَاتَ‏ وَ لَمْ‏ یَعْرِفْ‏ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَهً جَاهِلِیَّه» (کمال ادین، ج ۲، ص ۴۰۹) و … آنگاه چگونه می توانیم با چنین نگرشی ژرفی نسبت به امامت، «امام» را در قید حیات ندانیم؟! بنابراین اولین طریقه برای اثبات ولادت و حیات حضرت ولیعصر عجل الله تعالی فرجه «دقت در مبانی اعتقادی شیعه» که در جای خود به صورت قطعی اثبات شده است می باشد. آری اگر مانند اهل سنت امامت را صرفا یک مساله فقهی دانسته، انتخاب امام را به مردم واگذار نموده، امام را صرفا «رئیس حکومت» که به اداره جامعه می پردازد تعریف نمائیم، آنگاه ضرورتی بر ولادت او در قرن ها پیش و طبعا حیات خارق العاده و غیبت او وجود نخواهد داشت. باید توجه نمود که مدعای ولادت امام را از دو طریق دیگر نیز می توان اثبات نمود: طریقه اول برای اثبات ولادت آن حضرت «روایات صریح شیعه» و طریقه دوم «تصریح علمای اهل سنت» است که به جهت اهمیت مساله در درسهای بعدی به تفصیل از آنها سخن خواهیم گفت.

در باب ولادت امام زمان علیه السلام در سال ۲۵۵ هجری قمری، روایات متعدد و صحیح السندی در منابع شیعه یافت می شود: ۱- جعفر بن مالک نقل می کند: معاویه بن حکیم، محمّد بن ایوب و محمّد بن عثمان گفتند: ابا محمّد حسن (عسکری) علیه السلام فرزندش را در منزل خود به ما نشان داد، در حالی که ما چهل نفر بودیم و فرمود: «این امام شماست و جانشین من است، بعد از من، او را اطاعت کنید و بعد از من متفرّق نشوید تا در دینتان هلاک شوید، آگاه باشید شما بعد از امروز، او را نخواهید دید.» (کمال الدّین: ص ۴۳۵) ۲- عمرو اهوازی گوید: ابومحمّد فرزندش را به من نشان داد و فرمود: «هذا صاحبکم بعدی؛ این بعد از من صاحب و امام شماست!» (اصول کافی، ج ۱، ص ۳۲۸) ۳- عدّه‌ای از شیعیان از جمله علی بن بلال، احمد بن هلال، محمّد بن معاویه بن حکیم و حسن بن ایوب بن نوح در روایتی طولانی و مشهور همگی گفتند: نزد امام عسکری علیه السلام بودیم تا در مورد حجت و امام پس از او، بپرسیم و در مجلسش چهل نفر بودند. … امام علیه السلام فرمود: «کسی خارج نشود». … ناگهان پسری را دیدیم که همچون تکه‌ای از ماه و شبیه‌ترین مردم به امام عسکری علیه السلام بود، در ادامه فرمود: «این، امام شما پس از من و جانشین من نزد شماست، او را اطاعت کنید و پس از من دچار تفرقه نشوید که در دینتان نابود می‌شوید. بدانید که پس از امروز، دیگر او را نخواهید دید.» (غیبت شیخ طوسی، ص ۳۷۵) برخی دیگر از این روایات را در درس بعد ملاحظه خواهیم نمود.

اثبات ولادت امام زمان علیه السلام از طریق روایات شیعه، مساله مهمی است که لازم است برای تبیین آن برخی روایات این باب را بیان کنیم، در این درس نیز به برخی دیگر از این روایات می پردازیم: ۴- خادم فارسی گوید: من دم در خانه امام عسکری بودم، کنیزی از خانه بیرون آمد و همراه او چیز سرپوشیده ای بود، ابو محمّد به او فرمود: آن چه که باتو است باز کن! باز کرد، دیدم پسری سفید رویی است، حضرت فرمود: «این امام شما بعد از من است؛ دیگر بعد از آن او را ندیدم» (ینابیع الموده، ج ۳، ص ۱۲۳) ۵- محمّد بن اسماعیل بن موسی کاظم که سالخورده ترین اولاد امام کاظم علیه السلام بود، گفت: «من فرزند ابی محمّد عسکری را دیدم، او پسر بچّه ای بود» (همان) ۶- علی بن مطهر گوید: «من فرزند ابی محمّد را دیدم جلیل القدر (و بزرگوار بود)» (همان) ۷- کامل بن ابراهیم مدنی گفت: به محضر ابی محمّد حسن رسیدم، پرده ای به درآویخته بود، بادی آمد و پرده را کنار زد ناگهان پسری مانند ماه را دیدم! ابومحمّد فرمود: «ای کامل! حاجتت را به تو خبر دادم (امامت را که در جستجویش بودی، نشانت دادم بدان که) این است حجّت (خدا) بعد از من.» (همان) لازم به ذکر است که صاحب کتاب ینابیع الموده سلیمان بن ابراهیم قندوزی بلخی از عالمان حنفی مذهب اهل سنت است اما در عین حال روایات فوق را از منابع شیعی نقل نموده به همین روی این روایات را از جمله روایات شیعه محسوب نمودیم.    

بسیاری از علمای اهل سنت ولادت امام عصر علیه السلام در ۲۵۵ هـ را پذیرفته اند، در این میان «ابن تیمیه» منکر این مساله است و با نقل عبارتی از «محمد بن جریر طبری» مبنی بر اینکه: «الحسن بن علی العسکری لم یکن له نسل؛ امام عسکری فرزندی نداشته است و اولادی از خود باقی نگذاشته است» ولادت آن حضرت را رد می کند. (ر.ک: منهاج السنه ، ج۴ ، ص۸۷) بسیاری دیگر نیز با استناد به همین نقل ابن تیمیه ولادت آن حضرت را انکار کرده اند. در این خصوص لازم است نکاتی بیان نمائیم: اولا: بعد از ثبوت اتفاقی ولادت حضرت در نزد اندیشمندان شیعه، اظهار نظر یک دانشمند سنی خصوصا شخصی مانند ابن تیمیه – که دشمنی او با امامیه بسیار روشن است – نباید برای هیچ شیعه ای ایجاد تردید نماید. زیرا پس از اثبات حقانیت تشیع و طبعا حقانیت کتب عالمان شیعی، اخذ معارف از برخی اندیشمندان سنی – که طبق فرض برای یک شیعه بر حق نیستند – آن هم در مساله ای که آن عالم سنی با تمام اندیشمندان شیعی مخالفت کرده است صحیح و معقول نیست. ثانیا: در بین اندیشمندان سنی نیز بسیار از بزرگان ایشان مانند ابن جوزی، مسعودی، ابن خلکان، زرکلی و … با این دیدگاه ابن تیمیه موافق نیستند و به ولادت آن حضرت تصریح دارند. نام برخی از ایشان در دو درس قبلی بیان شد. به هر روی ابن تیمیه این عبارت را همراه با اشتباهی فاحش نیز نقل نموده است که در درس بعد به توضیح و تبیین آن می پردازیم.

گذشت که ابن تیمیه از کتاب تاریخ طبری نوشته «محمد بن جریر طبری» نقل کرده است که امام حسن عسکری نسلی نداشته است، محقق منهاج السنه در پاورقی کتاب مطلبی آورده است که خبر از اشتباه فاحش ابن تیمیه می دهد توضیح اینکه: اولا: بر اساس تحقیق محمد رشاد سالم (ر.ک: منهاج السنه، ج ۴، ص ۷۸) – عبارت فوق از «محمد بن جریر طبری» در کتاب تاریخ طبری نیست بلکه از «عریب بن سعد قرطبی» در کتاب «صله التاریخ الطبری» است. این هیچ ارتباطی به کتاب تاریخ طبری ندارد و محمد بن جریر طبری اصلا عبارتی به عنوان «الحسن بن علی العسکری لم یکن له نسل» ندارد. چنین اشتباه فاحشی از شیخ الاسلام ابن تیمیه! واقعا جای تامل است. ثانیا: به گفته محقق پیشین در همان منبع، اساسا این عبارت در کتاب «صله التاریخ طبری» نیز ارتباطی به امام حسن عسکری ندارد بلکه مربوط به شخصی است که ادعا می کرد نوه امام رضا از فرزندی به نام حسن است و نه محمد (امام جواد علیه السلام) و خود را در زمان خلیفه مقتدر عباسی «محمد بن حسن بن علی بن موسی بن جعفر الرضا» می نامید. مقتدر دستور می‌دهد که افرادی از ابی‌طالب را حاضر کنند تا راستی آزمایی شود و دست آخر دروغ آن فرد برملا می شود. در اینجاست که ابن طومار می‌گویند : «لم یعقب الحسن نسلا» یعنی فرزند امام رضا که جناب حسن است، اصلا فرزند و نسلی نداشته است و این مطلب هیچ ارتباطی به امام عسکری علیه السلام ندارد! آری این اشتباه فاحش موجب شده تا بسیاری ولادت حضرت صاحب الزمان و طبعا نسل داشتن امام عسکری علیهما السلام را انکار نمایند.

یکی از نویسندگان وهابی به نام غفاری می گوید: «غاب المهدی ولم یعلم أحد الاّ حکیمه التی امرها العسکری بعدم افشاء هذا الخبر بعد موته الى زمن حصول الاختلاف؛ مهدی غائب شده در حالی که هیچ کس اطلاعی از او نداشته است جز حکیمه (خواهر امام عسکری) که امام به او امر کرده بود تا خبر مهدی را تا موت او و تا زمان بروز اختلاف (بر سر جانشین امام) افشا نسازد.» (اصول مذهب الشیعه، ج۲ ، ص۸۴۴) بر اساس این تحلیل قضیۀ غیبت حضرت مهدی علیه السلام، فقط توسط حکیمه خاتون رسیده است نامبرده سپس می‌گوید: «من تعجب می‌‌کنم از شیعیان که چگونه سخن یک خانمی را که معصوم نیست در اصول مذهب می‌پذیرند!» (همان) آری او گمان کرده است که ولادت حضرت صاحب عجل الله تعالی فرجه تنها توسط حکیمه خاتون نقل شده است و بس! این سخن پایه و اساسی ندارد زیرا برخی از روایات، که در آنها افراد مختلفی حضرت را در کودکی دیده اند بیان نمودیم. به هر روی برخی از این افراد – که تعداد آنها بیش از ۳۰۰ نفر است (ر.ک: منتخب الاثر) – عبارتند از: زن قابله‌ای که برای کمک به حکمیه خاتون آمد. (غیبت شیخ طوسی ، ص۲۴۰) زنی به نام نسیم خادم امام عسکری که شاهد ولادت حضرت بود. (کمال الدین صدوق ، ص۴۳۰) یکی از کنیزان امام عسکرى علیه السلام. (همان، ص ۴۳۱) محمّد بن عثمان عمرى همراه با چهل نفر. (کمال الدین، ص ۴۳۵) أبو هارون. (کمال الدین، ص ۴۳۴) یعقوب بن منقوش. (همان، ص ۴۳۶) محمّد بن إسماعیل بن موسى بن جعفر علیهما السلام. (همان) مردى از فارس. (کافی، ج ۱، ص ۳۲۹) إبراهیم بن عبده نیشابورى و خادمش. (همان، ص ۳۳۱) کامل بن إبراهیم مدنى. (همان، ص ۲۴۶) أحمد بن إسحاق قمى. (بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۳) و … با این همه چگونه غفاری می‌گوید ولادت آن حضرت غیر از طریق حکیمه خاتون از طریق دیگری نقل نشده است!؟ به راستی این دست نویسندگان گویا هیچ منبعی از منابع شیعه را ندیده اند!  

ابن تیمیه و احسان الهی ظهیر برای اثبات عدم ولادت امام زمان علیه السلام در باب نام مادر ایشان مناقشه می کنند: «در نام مادری که او را به دنیا آورد اختلاف شده است، برخی گفته اند نرجس، و گفته شده صقیل یا صیقل و گفته شده حکیمه و … این اختلاف در اسامی نشان می دهد که ولادتی در کار نبوده است.»  (الشیعه والتشیع ، ص ۲۷۲ ، ۲۷۳) این استدلال بسیار ضعیف است زیرا آنان که از تاریخ عرب اطلاعی داشته باشند، می‌دانند که عرب، برای بعضی از افراد به ویژه خانم‌ها، اسامی متعددی وضع می کرده اند. برای نمونه به حضرت زهرا سلام الله علیها، فاطمه، صدیقه، طاهره، مطهره، محدثه و … می‌گویند. آیا می توان گفت این تعدد اسامی دلیل بر نبودن آن حضرت است! حتی همسر پیامبر ام حبیبه نیز اسامی مختلفی داشته نظیر: هند، رمله، بنت أبی سفیان و … همچنین همسر ابوبکر، فاخته، بنت خارجه، حبیبه و … بوده است.  ابن خلکان در رابطه با سکینه خاتون دختر امام حسین علیه السلام حدود چهار اسم ذکر می‌کند. (ر.ک: وفیات الآعیان، ج۲، ص۳۹۷) آیا می توان به جهت تعدد اسامی در این افراد وجود خارجی آنها را انکار نمود؟! قضاوت با خواننده محترم است. بر همین اساس شیخ صدوق می نویسد: «مهدی علیه السلام روز جمعه، نیمۀ شعبان به دنیا آمد و نام مادرش در خانۀ امام عسکری علیه السلام ریحانه بود. به او نرجس، صقیل و سوسن هم می‌گفتند.»  (کمال الدین ، ص۴۳۲) با توجه به عبارت شیخ صدوق، اسم آن بانوی بزرگوار ریحانه بوده است و سایر نامها نیز بر ایشان اطلاق می شده است.  

چهارمین وظیفه ای که می توان برای منتظران حقیقی مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه تبیین نمود مطلب نابی است که از روایات شیعه استفاده می شود مبنی بر اینکه منتظر باید فرج را به صورت ناگهانی و نزدیک و غیر منتظره محسوب کند. امام صادق علیه السلام در خصوص امام زمان عجل الله تعالی فرجه فرمودند: «توَقَّعْ‏ أَمْرَ صَاحِبِکَ‏ لَیْلَکَ وَ نَهَارَکَ، شب و روز منتظر امر فرج صاحبت باش» (بحار النوار، ج ۹۵، ص ۱۵۹) و این یعنی هرگز آن را دیر تصور ننما و به خیال خود نه تنها آن را در زمان پس از مرگ خود تصویر نکن بلکه احتمال بده همین امروز و یا همین امشب این حادثه عظیم رخ دهد. به همین جهت است که در انتهای دعای عهد می خوانیم: «خدایا پیامبرت محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) را به دیدار او، و کسانى که بر پایه دعوتش از او پیروى کردند شاد کن، و پس از او به درماندگى ما رحم فرما، خدایا این اندوه را از این امت به حضور آن حضرت برطرف کن، و در ظهورش براى ما شتاب فرما، که دیگران ظهورش را دور مى بینند، و ما نزدیک می بینیم» آری منتظر ظهور حضرت این انفجار نور در عرصه عالم را نزدیک می بیند. ممکن است گفته شود با توجه به عدم تحقق علائم حتمی ظهور مانند سفیانی و صیحه آسمانی و … چگونه می توان ظهور را ناگهانی تصور نمود؟ پاسخ این است که یکی از عقاید مختص شیعه «مساله بداء» است یعنی خدا برخی از چیزها را تغییر داده به گونه دیگری ظاهر می نماید. به همین روی ممکن است این علائم حتمی همه تغییر کرده و رخ ندهند، چنانچه در برخی روایات نیز به این مساله اشاره شده است. (ر.ک: غیبت نعمانى، باب ۱۸، ص ۴۳۱)

با وجود اعتقاد شیعه به «ولایت تکوینی امام» و اینکه آن وجود مقدس واسطه فیض الهی به عالمیان است، جای سوال در مورد کیفیت انتفاع از او در عصر غیبت باقی نمی ماند. با این وجود می توان وجه دیگری را برای تبیین کیفیت بهره مندی او در عصر غیبت ذکر نمود: امام غائب موجب احیای فرهنگ انتظار است. غیبت او باعث می شود تا در جامعه شیعی روح انتظار دمیده شود و از طریق این عنصر مقدس – که به تعبیر رسول خدا صلی الله علیه و آله برترین عمل امت شمرده می شود (ر.ک: کمال الدین، ص ۶۴۴) – جامعه به تعالی و سعادت مطلوب واصل شود. این همه به این دلیل است که  امام غائب موجب احیای فرهنگ انتظار است. منتظران او در سایه انتظار، بین خود و منتظَر ایجاد سنخیت می کنند و تناسبی برقرار می سازند و عطر دلنشین و روح افزای او را در بستر جامعه منتشر می گردانند. پیروانش به امید لطف و عنایت حضرتش، برای رسیدن به یک وضع مطلوب جهانی تلاش کرده و بدین سان در انتظار آن منتظَر بسر برند. حضرت علی (ع) در این رابطه می فرماید: «به برکت آن امام، گروهی از مردم برای دفاع از دین و درهم کوبیدن فتنه ها آماده می شوند، چنان که شمشیر و تیر به دست آهنگر تیز می گردد. چشم آنها به واسطه قرآن روشن است، تفسیر و معانی قرآن در گوششان گفته می شود و شب و روز از جام حکمت و علوم الهی سیراب می شوند.» (نهج البلاغه، خطبه ۱۵۰) ممکن است چنین معنائی از «انتظار» برای خواننده محترم غریب باشد به همین دلیل لازم است به بررسی اشکالات وهابیت خاتمه داده و در درسهای بعدی به تشریح حقیقت انتظار بپردازیم تا از این طریق مدعای مهم این درس به روشنی اثبات شود.

گذشت که امام از آن جهت که واسطه فیض الهی است، امان اهل زمین است و از این منظر تفاوتی بین زمان ظهور و زمان غیبت او نیست. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رمز و راز این مسئله را با بیانی نغز و پر معنی بیان کرده و در پاسخ این پرسش که وجود مهدی علیه السلام در عصر غیبت چه فایده ای دارد، می فرماید: «آری، به خداوندی که مرا به پیغمبری مبعوث گردانیده است؛ آنها از وجود او منتفع می شوند و از نور ولایتش در طول غیبت بهره می گیرند، چنانکه از آفتاب پشت ابر استفاده می برند.» (ینابیع الموده، ج ۳، ص ۱۵۴) و حضرت صاحب الامر (عجل الله تعالی فرجه) نیز در این رابطه فرموده است: «همان طور که از خورشید در وقتی که توسط ابرها پنهان شده بهره گیری می شود، از من نیز در زمان غیبتم به همان صورت بهره می برند. و همانا من سبب آرامش و امنیت مردم روی زمین هستم، چنانکه ستارگان امان اهل آسمانند». (کمال الدین، ص ۴۸۵) آری رمز حیات زمین به نور زندگی بخش خورشید است. اگر نور خورشید نباشد گیاهان نابود، حیوانات معدوم، انسانها منقرض و زندگانی در کره خاکی زمین مختل می گردد. این خورشید است که با پرتو امید بخش نور خود، حیات را به همه موجودات زنده زمین ارزانی می دارد و آنان را از ظلمتکده ای مرده و منجمد که اثری از حیات در آن نیست نجات می بخشاید. رمز حیات زمین به نور زندگی بخش خورشید است. آری خورشید این وظیفه خطیر را به اذن الهی انجام می دهد و ابرهای غیبت مانع از نور افشانی حیات بخش او نمی شوند. آنگاه که ابرها او را تا حدودی در دیدگان ما کم فروغ جلوه می دهند باز هم اوست که حیات همه ما موجودات زنده را در دست مدیریت خویش گرفته است. بدین سان وجه تشبیه امام غائب به خورشید پشت ابر دانسته می شود، آری غیبت امام تنها به منزله ابرهای ناتوانی است که هرگز نمی توانند جلوی زندگانی بخشی امام را بگیرند او واسطه فیض است و حیات ما به اذن خدا در گرو حیات اوست اما پرده غیبت، برخی چشم های کم سو را مقهور خویش گردانده تا حقیقیت حقه او را انکار کنند و از بی فایدگی و بی منفعتی او دم زنند.

بر خلاف تصور برخی نا آشنایان با مکتب تشیع، مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه موجودی موهوم و پنداری نیست بلکه حقیقتی عینی است که در عالم به سر می برد و در بین مردم زندگانی می نماید حال  می گوییم: اگر چه حضور شخصی امام علیه السلام در بین مردم سبب می شود که مسلمانان از برکات بیشتر و در سطح بسیار وسیعتری از وی بهره مند شوند، و لیکن این چنین نیست که اگر شخص امام غایب بود، هیچ گونه فایده و ثمره ای برای امت اسلام و مردم نداشته باشد. به همین روی در احادیث متعددی که پیرامون فلسفه و فایده وجود امام در دوران غیبت به ما رسیده است، فواید گوناگونی را عنوان فرموده اند که به طور اختصار به دو مورد از آنها اشاره می کنیم: امام غایب صاحب ولایت تکوینی و واسطه فیض الهی و امان اهل زمین است. به اراده الهی اگر زمین از این حجت های الهی خالی بماند دنیا و اهلش نابود خواهند شد و در این خصوص تفاوتی بین حاضر و غائب ایشان وجود ندارد. آری پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در این خصوص خطاب به علی علیه السلام فرمودند: «إِنِّی وَ اثْنَیْ عَشَرَ مِنْ وُلْدِی وَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ زِرُّ الْأَرْضِ یَعْنِی أَوْتَادَهَا وَ جِبَالَهَا بِنَا أَوْتَدَ اللَّهُ الْأَرْضَ أَنْ تَسِیخَ بِأَهْلِهَا فَإِذَا ذَهَبَ الِاثْنَا عَشَرَ مِنْ وُلْدِی سَاخَتِ الْأَرْضُ‏ بِأَهْلِهَا وَ لَمْ یُنْظَرُوا؛ من و دوازده تن از فرزندانم و تو اى على (یعنی چهارده معصوم علیهم السلام) بند و قفل زمین یعنى میخها و کوههاى زمین هستیم؛ بسبب ما خدا زمین را میخ کوبیده تا اهلش را فرو نبرد، و اگر دوازدهمین فرزندم از دنیا برود، زمین اهلش را فرو برد و مهلت داده نشوند.» (اصول کافی، ج ۱، ص ۵۳۴)  

از برخی روایات استفاده می‏شود که حضرت‏ مهدی علیه السلام یا دیده نمی‏شوند و یا در صورت دیده شدن کسی او را نمی‏شناسد. در روایتی از امام رضا علیه السلام می‏خوانیم که فرمود: «جسم او مشاهده نمی‏شود.» (کمال الدین، ص ۳۷۰) و نیز از امام صادق‏ علیه السلام روایت شده که فرمود: «پنجمین از اولاد هفتمین [امام] شخصش از شما غایب می‏گردد.» (بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۲) و نیز روایت شده که فرمود: «مردم امامشان را مفقود و گم می‏کنند، پس او در موسم [حج] حاضر می‏شود و مردم را می‏بیند ولی آنان او را مشاهده نمی‏کنند.» (همان، ص ۱۵۱) و نیز در خبر محمّد بن عثمان عَمْری می‏خوانیم که فرمود: «به خدا سوگند! همانا صاحب این امر هر سال در موسم [حج] حاضر می‏شود، مردم را می‏بیند و آنان را می‏شناسد و مردم نیز حضرت‏ علیه السلام را می‏بینند ولی او را نمی‏شناسند.» (کمال الدین، ص ۴۴۰) برخی برای استدلال بر عدم امکان رؤیت در عصر غیبت کبری به روایات فوق استدلال کرده‏اند اما به نظر می رسد این استدلال تمام نیست زیرا نفی در این گونه روایات نسبت به عموم مردم است و به همین جهت است که واژه «الناس» در غالب آنها تکرار شده است و لذا منافاتی با رؤیت و معرفت برخی از افراد ممتاز ندارد. به دیگر سخن به مقتضای غیبت حضرت – که البته واژه غیبت نیز در برخی از همین روایات به کار رفته است – نباید عموم مردم آنچنان که سایر امامان معصوم را می دیدند و می شناختند امام زمان علیه السلام را ببینند و بشناسند اما در عین حال کاملا ممکن است که برخی از خواص به این شرافت نائل شوند و چنین امری هرگز منافات با غیبت آن حضرت و دیده نشدن و شناخته نشدن حضرت برای عموم مردم ندارد.

حال که دیدار امام زمان علیه السلام در عصر غیبت ممکن است آیا اصرار و پافشاری به جهت ملاقات با حضرت مطلوب است؟ آنچه که مطلوب است و وظیفه ما در عصر غیبت به حساب می‏آید این است که بکوشیم تا موانع ظهور حضرت را برطرف کرده، زمینه ظهور حضرت را فراهم نماییم. و نیز وظیفه داریم که به دستورات و وظایف خود عمل کنیم تا به قرب معنوی نسبت به حضرت نایل آییم. اساسا «دیدار امام زمان در عصر غیبت» یک قاعده عمومی نیست و الا «غیبت» معنا ندارد. آری آرزوی این شرافت را در سر داشتن امری بسیار شیرین است اما هرگز نباید آن را هدف قرار داد. از آیت حق مرحوم محمدتقی بهلول (ره) پرسیدند که چه وقت می شود به حضور آقا امام زمان، ارواحنا فداه، مشرّف شد؟ فرمودند: با تقوا باشید؛ وقتی که بین شما و حضرت علیه السلام سنخیّت باشد. سپس فرمودند: دیدن امام زمان، روحی فداه، مهّم نیست، مهم این است که او ما را ببیند. خیلی ها هم علی علیه السلام را دیدند امّا دشمن او شدند. اگر کاری کردیم که نظر آنها را جلب کنیم، آن ارزش دارد. (برگرفته از کتاب «ملکوتی خاک نشین، سیری در زندگانی حاج شیخ بهلول محمدتقی بهلول») در پایان مناسب است به یکی از فرمایشات آیت الله بهجت رحمه الله علیه اشاره کنیم که فرمودند: لازم نیست که انسان در پی این باشد که به خدمت حضرت ولیّ‌عصر (عج) تشرّف حاصل کند. بلکه شاید خواندن دو رکعت نماز و سپس توسل به ائمه علیهم السلام بهتر از تشرّف باشد، زیرا هرجا که باشیم آن حضرت می‌بینند و می‌شنوند. ضمناً عبادت در زمان غیبت افضل از عبادت در زمان حضور است و زیارت هر کدام از ائمه اطهار علیهم السلام مانند زیارت خود حضرت حجّت عجل الله تعالی فرجه است. (مجله اشراق اندیشه، ش۲۱، ص۲۷)

در درسهای قبل اجمالا بیان نمودیم که ملاقات با امام زمان در عصر غیبت امری ناممکن نیست بلکه ممکن است برخی به چنین شرافتی واصل شوند. حال ممکن است سوال شود آیا با این بیان افراد شیاد جری بر ادعای ملاقات با حضرت نمی شوند؟ آیا امکان ملاقات با ایشان فضای ادعاهای دروغینی را که هر روز نوعی از آنها را مشاهده می نمائیم مهیاتر نمی سازد؟ آیا از امکان رویت دم زدن خطر افزایش این ادعاهای کاذب را در پی ندارد؟ در مقام پاسخ باید توجه نمود که: اولاً: مسأله رؤیت در عصر غیبت این طور نیست که به اختیار انسان باشد و هر گاه که اراده ملاقات کند برای او حاصل گردد، بلکه وابسته به یک سری شرایط و مصالح خاصّی است که اگر آماده شود حضرت مقدّمات ملاقات را فراهم می‏سازد. بنابراین اگر کسی مدّعی ملاقات دائمی است و این گونه خود را وانمود می‏کند که دائماً با حضرت ارتباط دارد و هر گاه که اراده کند می‏تواند خدمت حضرت برسد – همانطور که غالب مدعیان چنین ادعائی دارند – و بر این باور است که او واسطه بین مردم و ایشان است، چنین شیادی مطابق توقیعی که حضرت به علی بن محمّد سمری داشته‏اند دروغگو و کذّاب است. و لذا باید او را تکذیب کرد. ثانیا: باید مدّعی ملاقات را امتحان و آزمایش کرد، آیا از حیث عمل به موازین اسلامی پایبند است؟ آیا هدفش ریا و جذب مردم و انحراف در جامعه نیست؟ آیا به صفات حمیده اخلاقی متصف است یا اینکه نه دارای رذائل اخلاقی است؟ و…؛ زیرا بدون شک ملاقات محدود با امام زمان در عصر غیبت تنها برای انسانهای شایسته و پاک که ملتزم به آداب شرع و اخلاق هستند روی می دهد. عجیب است که بسیاری از مدیان دروغین نه پایبند به شرعند و نه پایبند به موازین اخلاقی اما با این همه عده ای ساده لوح دروغهای آنان را باور می نمایند.

برخی در استدلال بر عدم امکان تشرف به ملاقات حضرت مهدی ‏علیه السلام در عصر غیبت، به توقیع حضرت به علی بن محمّد سمری تمسّک کرده‏ اند. زیرا در ذیل آن چنین آمده است: «ألا فمن ادّعی المشاهده قبل خروج السفیانی والصیحه فهو کذّاب مفترٍ؛ آگاه باش! پس هر کس قبل از خروج سفیانی و صیحه، ادعای مشاهده کند پس او بسیار دروغگو و تهمت زننده است» (بحار الانوار، ج ۱۰۹، ص ۱۴۴) به نظر می رسد این استدلال تمام نیست زیرا: ۱ – درتوقیع، ادّعای مشاهده تکذیب شده نه اصل مشاهده و می دانیم بسیاری از بزرگانی که به این فیض نائل شده اند هرگز ادعای این مساله را نداشته و آن را فاش نساخته اند بلکه تنها برخی از خواص ایشان با ملاحظاتی از این قضایا خبر داشته اند و نوعا پس از مرگ آنها این مساله فاش شده است. بنابراین روی سخن حضرت کسانی است که در پی دکانی هستند و می خواهند با «ادعای مشاهده» برای خود جایگاهی بنا نمایند نه صالحان و پاکیزگانی که به این شرافت نائل شده اند و در عین حال ادعائی نداشته اند. ۲ – ممکن است که مقصود از ادعای مشاهده خصوصاً با وجود مدعیان دروغین نیابت و سفارت در عصر صدور این روایت، ادعای مشاهده و رؤیت و ملاقات با حضرت به عنوان نایب خاص باشد، زیرا حضرت قبل از این عبارت به علی بن محمد سمری می فرمایند: «تو پس از شش روز از دنیا خواهی رفت برای هیچ کسی به جای خودت وصیت ننما [و بدان که نیابت خاصه برچیده شده است] پس به درستی که غیبت کبری واقع شده است» و پس از آن نیز می فرمایند: «و زود است که در میان شیعیانم کسانی پیدا شوند که ادعای مشاهده نمایند»  بنابراین مراد حضرت از ادعای مشاهده سنخ مشاهده ای است که برای علی بن محمد فراهم بوده است یعنی مشاهده با همراه ادعای نیابت خاصه.